Pedagogika fakulteti

Ikkinchi davr – bog’chagacha bo`lgan davr (bir yoshdan 3 yoshgacha). 
Bolada birinchi so`zlar paydo bo`lgandan so`ng, tayyorlov davri tugab, aktiv 
nutqni egallash davri boshlanadi. Bu vaqtda bola atrofdagilar artikulyasiyasiga e‘tibor 
beradi. U gapirayotganlar orqasidan so`zlarni ko`p marotaba takrorlaydi va o`zi ham 
so`zlarni talaffuz qiladi. Bola hayotining 2-3 yiliga kelib, uning lug‘at boyligi sezilarli 
darajada boyib boradi. 
Eng keng tarqalgan ma‘lumotga ko`ra, bolalarning lug‘at boyligini 
bog‘chagacha bo`lgan davrda o`sishi quyidagi raqamlarni ko`rsatadi: 1 yoshu 6 oyda - 
10-15 ta so`z, 2-yilning oxiriga kelib 300 ta so`z, 3 yoshga borganda – 1000 ta so`z. 

---

Bola hayotining 3-yiliga kelib, nutqning grammatik tomoni shakllana boshlaydi. 
Avval bola o`z xohish va iltimoslarini bir so`z bilan ifodalaydi. Keyinchalik 1-2 ta 
so`zdan iborat sodda jumlalar paydo bo`la boshlaydi. 
Uchinchi davr – maktabgacha bo`lgan davr (3 yoshdan 6 yoshgacha). 
Maktabgacha bo`lgan davrda bolalar birinchi navbatda artikulyasion jihatdan 
oson talaffuz etiladigan: lab-lab, lab-til undoshlari - p, b, m, f, v va boshqalarni 
o`rganadilar. Artikulyasion jihatdan talaffuz etish qiyin bo`lgan: shivirlovchi, 
sirg‘aluvchi (s, z, sh, j, ch) va sonor (r, l), til orqa (k, g) tovushlarini talaffuzini 
egallashda qiynaladilar. Shuning uchun bolalar bu tovushlarni nutqda noto`g‘ri 
qo`llaydilar yoki talaffuz etmaydilar. 
Bu davrda lug‘at boyligining o`sishi davom etadi. Bolaning 4-6 yoshida uning 
aktiv lug‘ati 3000-4000 ta so`zgacha etadi. Lug‘at boyligi o`sib borishi bilan birgalikda 
nutqning grammatik tomoni ham rivojlanib boradi. 
Bola hayotining 4 - yiliga kelib, ular o`z nutqlarida sodda va murakkab gaplarni 
qo`llay boshlaydilar. 5 yoshga kelib esa, qo`shma gaplardan erkin foydalana oladilar. 5 
yoshli bolalar qo`shimcha savollarsiz hikoya va ertaklarni aytib berish qobiliyatiga ega 
bo`ladilar. 
Bu davrda fonematik idrok sezilarli darajada rivojlanadi. Bola avval unli va 
undoshlarni, so`ng sonor, shovqinli va sirg‘aluvchi tovushlarni ajrata boshlaydi. 
Normada 4 yoshli bola barcha tovushlarni ajrata olishi, unda fonematik idrok 
shakllangan bo`lishi lozim. Bu vaqtga kelib tovushlarni to`g‘ri talaffuzining shakllanishi 
tugallanadi va bola har tomonlama to`g‘ri, aniq gapiradi.