Pisa tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash doirasi

MAQSA D SARI ISHTIYOQ
47. Maqsad sari ishtiyoqning bo‘lishi ijodiy faollikning asosiy motori 
ekanligi ilm-fanda, xususan, Amabile (1997 [85]; 2016 [40]; 2010 [1]; 1983
[34]) tadqiqotlarida batafsil isbotlangan. Bu yerdagi asosiy faraz shundan 
iboratki, inson yuqori ijodiy faollikka kerak boʻladigan barcha xislatlar
turkumiga ega boʻlsa ham, lekin bunga yetarlicha ixlos qoʻymagani sababli 
ijodiy mahsulot bermasligi mumkin.
48. Kreativ boʻlishga ishtiyoq mohiyatan ham tashqi, ham ichki boʻlishi 
mumkin. Maqsadi sari ichki ishtiyoqi bo‘lgan insonlar: oʻz faoliyatlarini
maʼnoli deb biladilar, bu faoliyat bilan faqatgina zavqlanganliklari, 
oʻzlariga qiziqarli boʻlgani yoki oʻzlarini sinab koʻrmoqchi boʻlganlari
uchungina shugʻullanadilar; ular tashqi ragʻbatlantiruvchi omillarga 
nisbatan befarq boʻladilar. Csikszentmihalyi (1996
[21]) taxmin qilishicha, turdosh «oqim» hissiyoti 
ijodiy faollikni sezilarli tarzda qoʻllab-quvvatlaydi,
zero, oqim holatida «insonlar ochlik, charchoq 
va noqulayliklarga qaramay, faoliyatlarida qatʼiy
davom etadilar» (Nakamura va Csikszentmihalyi, 
2002 [86]). Chunki ular maqsadlari sari ichki
ishtiyoqlari bo‘lganligi sababli, ishga toʻliq kirishib 
ketgan boʻladilar.
49. Umuman olganda, tadqiqotlar kreativ samara uchun ichki ish-
tiyoqning ijobiy taʼsiri, tashqi ishtiyoqning salbiy taʼsiri mavjudligini
ko‘rsatib keladi (Amabile, 2012 [59]; Sternberg, 2006 [43]). Lekin yaqindan 
buyon, bosim (misol uchun, topshiriqning yaqinlashayotgan muddati)
yoki ragʻbat (katta maosh va eʼtirof) kabi tashqi motivatsiya omillari 
ham insonlarni ijodiy faollikda bardavom boʻlishlarini taʼminlashi e‘tirof
etilmoqda (Eisenberger va Shanock, 2003 [87]; Amabile va Pratt, 2016 
[40]).
Tashqi ishtiyoq deb, 

aksincha, insonni

mu ayyan ish bilan 
s h u g ʻ u l l a n i s h g a
maj burlovchi tashqi 
ragʻ bat, maqsad va
bosimlar tushuni-
ladi.

---

---

22
23