Pisa tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash doirasi

SOHA BO‘YICHA TAYYORGARLIK
33. Soha bo‘yicha tayyorgarlik deganda shaxsning qaysidir sohada 
muvaffaqiyatli ijodkorligi uchun oʻsha sohada muayyan bilim va tajribaga
ega boʻlishi taqozo etilishi tushuniladi (Baer, 2016 [56]). Bu yerdagi faraz 
shundan iboratki, shaxs sohaga oid qanchalik koʻproq maʼlumotga ega
boʻlsa, maʼlumotlar orasidagi bogʻliqliklarni qanchalik yaxshi anglasa, 
uning ijodkorlik ehtimoli shunchalik koʻpayadi (Hatano va Inagaki, 1986
[57]; Schwartz, Bransford va Sears, 2005 [58]).
34. Lekin bu bogʻliqlik toʻgʻridan toʻgʻri boʻlmasligi mumkin, ayniqsa
kreativ fikrlashning kichik, kundalik ifodasida. Sohaga oid bilim yoki 
qobiliyatlarning muayyan darajasi ijodiy
fikrlash uchun foydali boʻlishi umum qa-
bul qilingan fikr boʻlsa ham, bilim yoki qobi-
liyatdan foydalanishning odatiy tusi ijodiy 
fikrlash uchun toʻsiq boʻlishi ham mumkin.
Chunki shaxs odatiy tartibga tobe bo‘lib qolishi, 
ushbu odatiy tartibdan chetga chiqa oladigan
fikrlashdan choʻchishi mumkin.
35. bb
TAJRIBA VA INTELLEKTGA OCHIQLIK
36. Kreativ shaxsga xos feʼl-atvor xususiyatlarini aniqlashga ba-
gʻishlangan tadqiqotlar ko‘p. Kreativ shaxslarning feʼl-atvorini va
35. Oʻquvchilar 
ijodiy fikrlashini ifoda qila
olishi uchun ularning soha 
bo‘yicha tayyorgarligini
(bilim va tajribalari)
t a komi l la sht ir ishda
maktablar muhim oʻrin 
tutadi.

---

---

18
19

yurish-turishini oʻrganadigan amaliy tadqiqotlar, odatda, savolnoma 

instrumentlaridan foydalanadi va kreativlik nisbatan barqaror va mun-

tazam feʼl-atvor ekanligidan kelib chiqadi (Hennessey va Amabile, 2010 
[1]). Ushbu tadqiqotlar aksar ijodkor insonlarga bir qator moyilliklar xos
ekanligini, lekin, ayniqsa, ochiqlik – ham tajribaga ochiqlik, ham intellektga 
ochiqlik – ular orasida eng keng tarqalgan xarakter ekanligini namoyon
qilmoqda (Amabile, 2012 [59]; Batey va Furnham, 2006 [60]; Feist, 1998 
[61]; Prabhu, Sutton va Sauser, 2008 [62]; Sternberg va Lubart, 1991 [41];
Sternberg va Lubart, 1995 [42]). 
37. Kaufman va boshqalarning (2009 [31]) aniqlashicha, tajribaga
ochiqlik barcha sohalardagi ijodiy muvaffaqiyat bilan salmoqli va uzil-
kesil tarzda bogʻliq boʻlgan «Katta beshlik»dagi
1
yagona xarakterdir. 

Ushbu tadqiqot xitoyliklarda ham kuzatilgan va oʻxshash natija qayd

etilgan (matematika/ilmiy sohadagi ijodkorlikdan mustasno) (Werner va 
boshqalar., 2014 [63]). McCrae (1987 [64]) ham tafovutli fikrlash tarzi
doimo tajribaga ochiqlik bilan (lekin feʼl-atvorning boshqa qirralari bilan 
emas) boʻgliq ekanligini kashf etgan. Feʼl-atvor hamda ijodiyot bilan
bogʻliq tadqiqotlarning meta-tahlillari tajribaga ochiqlik barcha sohadagi 
ijodkorlarga xos ekanligini tasdiqlamoqda, qolgan feʼllarning esa ijodiyot
bilan bogʻliqligi faqatgina muayyan sohada faoliyat yuritayotgan muayyan 
shaxslarga foydali boʻlishida kuzatilgan (masalan, «batartiblik, onglilik»
feʼli ilmiy ijodkorlikni qoʻllab-quvvatlashi, lekin sanʼatdagi ijodkorlikka 
xalal berishi mumkin) (Batey va Furnham, 2006 [60]; Feist, 1998 [61]).
38. Taxmin qilinishicha, bu xususiyat «aqliy 
(misol uchun xayolot, tasavvur), emotsional
(misol uchun qiziquvchanlik, ichki motivatsiya) 
va xulq-atvordagi (masalan, komfort zonasidan
chiqish, yangi narsalarni faol sinab koʻrish) 
koʻrinishlardan iborat xarakterlarning keng
turkumidir» (Werner va boshqalar, 2014 
[63]). Bir qator tadqiqotchilar qiziquvchanlik
hissini muvaffaqiyatli ijodiy faoliyat uchun 
1
«Katta beshlik» ayni damda shaxsiy fe’llarning «Besh faktorlik modeli» deb ham ta’irflanadi: 

Tajribaga ochiqlik, onglilik, ekstraversiya, xayrixohlik va nevrotizm.

Tajribaga ochiqlik 
deganda shaxsning
yangi gʻoyalarni, xayo-
lot va tasavvurlarni oʻz-
lashtirishi tushunila di 
(Berzonsky va Sullivan,
1992 [65]).

---

---

19
muhimligini taʼkidlagan (Chávez-Eakle, 2009 [66]; Feist, 1998 [61]; 

Guastello, 2009 [67]; Kashdan va Fincham, 2002 [68]).
39. Shunga bogʻliq, lekin butkul farqli feʼl boʻlgan «intellektga ochiqlik» 
ham ijodiy yutuqlarni bashorat qilishda qoʻl keladi. Intellektga ochiqlik
deganda, mavhum va semantik ma’lumotni asosan mantiqiy fikrlash vosita-
sida aniqlash tushuniladi (DeYoung, 2014 [69]). Tajribaga ochiqlikdan farqli
oʻlaroq, intellektga ochiqlik, ayniqsa, ilmiy ijodkorlik bilan cham bar chas 
bogʻliqdir (Kaufman va boshqalar., 2016 [70]).