Platon və Platon Akademiyası A. Platon`un həyatı

Bilgi və ruh
Platon bilginin tərifi üzərində düşünərkən bilginin həmişə var olan, insandan
daha uzunömürlü təbiətə malik olmasına çalışmalıydı (Heraklitos`un hər şey
dəyişir və sabit heç nə yoxdur fikrinə qarşı). Bilgi ruh və ya ağılda 
üstüörtülü, gizli mövcud olan şeylərin xatırlanmasıdır. Bilgi insanda 
(ruhunda) var olan, ancaq bilincində, şüurunda olmayan bilginin 

---

xatırlanmasıdır. Ruh ölümsüzdür və yenidən doğulur (dəfələrlə). Sokrates 
ruhun ölümsüzlüyü məsələsinin və ümumiyyətlə, ruhun təbiətini anlamağın 
çox çətin olduğunu qeyd edir – “Phaidon”. Başqa sözlə desək, insan 
bilmədiyi sandığı şeyləri əslində bilir, yəni insan doğulanda onda bilgi var 
və öyrənmə bu bilginin xatırlanmasıdır.
Platon əvvəlki “bədən ruh üçün zindandır” fikrini sonralar xeyli 
yumşaltmışdı, bədəni müəyyən dərəcədə ruhun tabeçiliyinə vermişdi 
(Timaios). Bədənin ölməsi ruhu azad edir (Faidros). İlahi varlıqlar olan 
səma cisimlərinin, kainatın özünün də ruhu və ağlı var (sonuncuya “aləm 
ruhu” deyir). Platon “Timaios” dialoqunda daha bir qəribə fikir irəli sürür 
(bu dialoqda nəyin ciddi, nəyin rəvayət olduğu yaxşı aydın olmur): insanın 
iki ruhu var, biri ölməzdir və insanın başında yerləşir, digəri ölümlüdür və 
sinədə (ürəkdə?) yer alır.
Platon eşqi, bu ilahi və ya mistik həyəcanı sevilənin üstün və xoşbəxt 
olması, sevənin isə yoxsul, qeyri-xoşbəxt, o üstün və xoşbəxt olana 
qovuşmaq, yoxsulluğu atıb zənginliyə qovuşmaq istəyi, gözəlliyə çatmaq 
arzusu ilə tərif və izah edir.Yəni eşq gözəl olanı əldə etmək və ya yaratmaq 
və bu yolla xoşbəxt olmaq arzusudur. Eşq ölümsüzlük istəyidir, uşağın 
doğulması ata və ana ömrünün uşağın timsalında uzanmasıdır, davam 
etməsidir. Bilik sevgisi, elmdəki möcüzəli gözəlliyə qovuşmaq bəlkə daha 
güclü eşqdir; bu, ölümsüzlük gətirə bilir (Platon: “Simpozium”/Ziyafət). 
Platon Sokrates`in dili ilə belə bir fikir irəli sürür: əsl biliyə qovuşmaq üçün 
ağıl bədəndən ayrılmalıdır, bədən öz istəkləri ilə mane olur (“Fedon”). 
Deməli əsl biliyə ancaq öləndən sonra çatmaq mümkündür. Bu, həmçinin 
təmizlənmə, saflaşmadır. Əsl filosofun ruhu ölümdən sonra azad olub 
gözəgörünməz dünyaya, tanrıların yanına yollanır. Digər insanların ruhları 
heyvanların bədəninə daxil olur (yaxşı ruhlar yaxşı heyvanların-arı, qarışqa 
kimi, pis ruhlar canavar, eşşək kimi heyvanların bədəninə daxil olurlar). 
Platon ruhları ölümdən sonra fərqli yerlərə də göndərir, uyğun olaraq 
göylərə, təmizləyici yerə və cəhənnəmə (“Fedon”). Tənbəl və pis kişilərin 
ruhu qadınlara, astronomiyanı riyaziyyatsız öyrənməyə çalışanların ruhu 
quşlara, fəlsəfədən uzaq düşənlərin ruhları yer üzərindəki vəhşi heyvanlara, 
ən səfehlərin ruhu balıqlara keçəcək (“Timaeus”). 
E.