Platon və Platon Akademiyası A. Platon`un həyatı

Yaradıcı Demiorqos (Tanrı!?) və Kainat
İdeyalar və kainatı (İdeyalara baxıb) yaradan ağıllı sənətkar, memar, usta 
(Demiurq/Demiorqos) həmişə var olmuşlar, duyğularla dərk edilən 
“yaradılmış şeylər arasında onların ən gözəli” olan Kainat, göründüyü kimi, 
əbədi deyil, bir zaman yaradılmışdır. Demiorqos, yəni Tanrı xeyrxahdır. 
insan bunu necə bilir? xeyrxahlığı kim müəyyən edir? insanlar 
xoşlarına gələni və ya faydalı olanı xeyir/yaxşı saymırlarmı?! elmi 
həqiqəti isə, xoşa gəlinməsə də, qəbul etməli olurlar, çünki ortada 
təcrübə və nəzəri sübut var. 
Demiorqos kainata ağıl və ruh vermişdir (əvvəl ruhu yaratmış, ona ağıl 
vermiş, sonra bədəni yaratmış, bədənə ruh vermişdir). Tək bir dünya var 
(Kainat vahid və əbədidir!), Demiorqos “bütün canlı varlıqları içinə alan 
gözlə görünən tək bir canlı varlıq yaratmışdır”. Bu halda Platon, deyəsən, 
yunan ənənəsinə uyğun olaraq, kainatın bir (həmişə var olan) xaosdan 
nizamlı hala gəlməsini nəzərdə tutur, Demiurq qaydasız, qarışıq dünyanı 
nizama salır (yəni heçdən yaratmır). Kainat müəyyən nisbətdə götürülmüş 4
ünsürdən yaradılmışdır (bu fikir Platon`da dumanlıdır, 4 element heç də ilk, 
başlanğıc elementlər deyillər!? Bax: Platon və riyaziyyat). Kainat 
mərkəzində Yer dayanan kürə (ən mükəmməl fiqur) şəklindədir, sonludur. 
Kainat hərəkət edir, bu, öz oxu ətrafında müntəzəm fırlanmaqdan ibarətdir. 
Beləliklə, Platon öz tələbəsi Aristoteldən fərqli olaraq kainatı tərkib və 
xassə etibarilə iki fərqli hissəyə ayırmır; o, sadəcə, səma cisimlərinin oddan 
yaradılmış olduğunu deyir. Göylər və zaman eyni vaxtda yaradılmış, 
Günəşin yaradılması gecə və gündüzün əmələ gəlməsi və növbələşməsinə 
gətirib çıxarmış, bu isə saylara (hesaba) və son nəticədə fəlsəfənin 
yaranmasına səbəb olmuşdur. 
Planetlər sferalara bərkidilib və bu sferalar öz planetləri ilə eyni rəngdədir. 
Sferalar arasındakı məsafə bir oktavadır, hər sfera üzərində bir sirena 
əyləşib və o “öz” musiqisini, öz havasını çalır. Ay ən sürətlə, Günəş, Venera 
və Merkuri eyni sürətlə fırlanırlar (digər planetlər müxtəlif sürətlə, Yerdən 
uzaq olduqca daha yavaş sürətlə dövr edirlər), amma Venera və Merkuri 
Günəşin tərsi istiqamətində fırlanırlar və bu səbəbdən də ona çatır və onu 

---

ötürlər (“Timaeus”). Bütün səma cisimləri (onların ruhu var) müntəzəm 
dairəvi hərəkət edirlər. Onların Yerdən olan məsafəyə görə düzülüşü belədir 
(yaxından uzağa): Ay, Günəş, Venera/Afrodita, Merkuri/Hermes, Mars/Ares,
Yupiter/Zevs, Saturn/Kronos və ulduzlar sferası (“Dövlət”, sonuncu fəsil; 
yunan adlarına sonrakı Roma adlarını əlavə etmişik – H.İ.).
Şəkil. 
Platonda 
planetlər Babillərdə olan adların tərcüməsidir, yəni uyğun allahların adını 
daşıyırlar. 
Demiorqos əvvəlcə insanın başını (ağlın yeri olduğu üçün yuxarıdadır və 
kürəşəkillidir!), sonra gövdə, əl, qol və ayaqlarını, sonda üzündəki duyğu 
orqanlarını yaratmışdır. Qeyd edək ki, Platon da Empedokles kimi görməni 
gözdən çıxan şüaların baxılan obyektə çatması ilə izah edirdi (Platon: 
Timaios)
Platon`un din anlayışı dövlətin nəzarət etməli olduğu cəmiyyətin inancı ilə 
bağlıdır. Dinsizlik dövlətə qarşı günah, xəyanət kimi qiymətləndirilməlidir. 
Tanrılar var, xeyrxah və ədalətlidirlər – doğru inanc budur, vətəndaş bunu 
tam qəbul etməlidir. Fizik filosoflar hər şeyin əsasında təməl maddə və ya 
maddələr qoyduqları üçün tanrılara xüsusi yer və rol qalmır. Sofistlər əxlaqı 
təbii olmayan, süni bir şey kimi şərh etdiklərinə görə mənəviyyat aləmində 
tanrılara yer saxlamamışlr. Bu qədər bir-birinə uymuş hissələrdən ibarət 
olan, nizamı, agəngi olan Kainat bir təsadüfün nəticəsi ola bilməz, burada 
ağıllı bir fövqəlgüc işə qarışıb, gözəl bir əsər ortaya qoyub (teleoloji sübut; 
filosoflar kosmoloji və ontoloji sübutlar da irəli sürmüşlər). Hərəkət hər 
şeyin təməlində dayanır, hər cür hərəkət ruha aiddir, deməli ruh maddi 
olandan əvvəldir. Pis ruhlar da var (ruh ağılsızlıqla birləşə bilir). Lakin 
bütövlükdə kainata xas olan mükəmməllik yaxşı/xeyir ruhla (ən yüksək 
ruhla-Tanrı ilə) bağlıdır. Platon təktanrıçı deyil, amma ən mükəmməl ruhun 
sahibi olan bir Tanrıdan da bəhs edir. Bəs ədalətsiz görünənlər nədir, niyə 
onlar mövcuddur (Tanrı xeyrxahdırsa)? Platon bütün olanın öz bəzi
hissələrində fərqli görünə biləcəyini iddia edir, yəni ayrılıqda yaxşı 
görünməyən şey fərdi duyğudur, bütün isə yaxşıdır (yağış bəzi yerlərə və 
insanlara zərər vura bilər, bütövlükdə isə yağış zəruridir, yaxşıdır). 
D.