Prof. Dr. Veysel bozkurt

23 

Amaçla ilişkili rasyonel davranış (zweckrational): Kişinin 
dış dünyada nesnelerin ve insanların davranışları ile 
beklentilerde bulunması ve bu beklentilerini akılcı şekilde 
ölçüp biçerek, kendi belirlediği amaca ulaşabilmek için birer 
“araç” olarak kullanması veya amaca ulaşması için 
“koşulları” değerlendirmesidir. Aron, Weber’in bu davranış 
tipini açıklarken, köprü inşa eden mühendisin, para 
kazanmaya çalışan spekülatörün, zafer elde etmek isteyen 
generalin davranışını örnek veriyor
29
. Burada aktör, amacını 
açıkça tasarlamış ve buna ulaşmak için araçları 
düzenlemiştir. 

Değerle ilişkili rasyonel davranış (wertrational): Kişinin bir 
davranışı, sırf ahlaki, estetik ya da dini bakımdan taşıdığına 
inandığı değerlerden dolayı sergilemesi ve bunu yaparken 
de davranışın doğuracağı sonuçları dikkate almasıdır. Değer 
bilinciyle yapılan davranış, hep inanılan “ilkeler”e ya da 
kişinin kendisinden beklenildiğine inandığı “talepler”e 
uygun şekilde davranmasıdır. Gemisiyle birlikte batan 
kaptanın davranışını buna örnek gösterebiliriz. 

Duygusal davranış (affektuel): Anlık duygusal tutum ve 
heyecanlarla yapılan davranıştır. Duygusal davranış, 
alışılmamış yani günlük olmayan bir tahrike karşı, kendi 
kontrolünü kaybederek yapılmış tepki halinde kendini 
gösterebilir. Örneğin ağlayan çocuğa tokat vuran annenin ya 
da futbol maçında sinirlerinin denetimini kaybeden 
oyuncunun attığı yumruk duygusal davranıştır.

Geleneksel davranış (traditional): Kişinin yerleşik 
alışkanlıklara göre davranmasıdır. Geleneksel davranış, 
genellikle müphem ve belli başlı tahriklere karşı alışılmış 
şekilde tepki gösterme niteliğindedir. Alışkanlıklardan 
29
Aron, R., Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Çev. K. Alemdar, İş Bankası yay. 
Ankara, 1986, s. 482-3. 

---

24 
oluşan davranışlar, bu davranış tipine daha yakındır. 
Anlamlı davranışlar sınırında yer alarak, toplumsal 
davranışlar kategorisine giren geleneksel davranışlarda, 
alışkanlıklara bağlılık belli bir anlamda ve derecede bilinçli 
şekilde devam ettirilmektedir. Geleneksel davranışlar bu 
durumda değer-bilinçli davranışlara yaklaşmaktadır. Ancak 
bütün bunların “ideal tipler” olduğu akılda tutulmalıdır. 
Weber, toplumsal ilişkiyi ise
30
, tarafların bir anlam etrafında, 
birbirine göre uyarlanmış ve o anlama yönelmiş davranışlar 
sergilemesi olarak tanımlamaktadır. O’na göre, toplumsal ilişki, 
tamamıyla ve sadece belirli bir anlamlı tarz içinde, toplumsal 
davranış sergileme ihtimalinden ibarettir. Bu ilişkinin içeriği, 
kavga, düşmanlık, aşk, dostluk, sadakat, alışveriş, bir 
sözleşmenin yerine getirilmesi veya iptali, ekonomik, cinsel 
veya başka türlü rekabet; sınıfsal veya milli dayanışma olabilir. 
Kavram, taraflar arasında dayanışma mı yoksa çatışma mı 
olduğunu belirtmemektedir. Toplumsal ilişki, geçici ya da 
sürekli olabilir.