Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

II BOB. HISSIYOT VA AFFEKTIV FAOLLIYATNING BUZILISHI 
Ta‟rifi. Hissiyot – atrof olam yoki boshqa odamning о‗zgarishiga 
organizmning reaksiyasini ifodalovchi ruhiy holat. Hissiyot patologiyasi 
kayfiyatning pasayishida – depressiyada, kо‗tarilishida – maniya, shu jumladan 
disforiyalarda, ekstazda, moriyada, vahimada, affektni tuta olmaslik, emosiyaonal 
labillikda namoyon bо‗ladi. 
Tarixi, norma va evolyusiyasi. Hulq va idrok etish sub‘ektiv tashvish 
toretish bilan kechadi. Ularni biz xis, kayfiyatning о‗zgarishi yoki emosiya deb 
ataymiz. Emosional javob his muammosini muhokama qilishda aniqlaniladi. 
Hisning hamma madaniyatlarida о‗xshash kо‗rinishlar identifisirlanadi, masalan, 
g‗azab, nafrat, sevgi, hasad, rashk, qо‗rquv, yomon kayfiyat. Bu diqqat-e‘tiborga 
loyiq, chunki emosiyalarni biz bir xilda tan olamiz. Bunda biz emosiyalarga о‗z-
о‗zidan о‗rganmaymiz, ammo konkret ob‘ektga sevgi va nafratni о‗rganamiz. 
Boshqalarga о‗z sezgimiz haqida gapira olishimiz va ular tmonidan tushunishimiz, 
bu emosiyalar asosida biologik bazis mavjudligidir. 
Emosiyalar visserolimbik tizm tashkiliy va tizimli neyronal tо‗ri bilan 
bog‗langan. Shuning uchun funksiyaonal operasiyalar haqidagi ma‘lumotlarni bu 
darajada olish testlarga javobdan kelib chiqadi, bu ma‘lumotlar emosiyalarni aniq 
xulq bilan aloqasini aniqlash imkonini beradi.(R.Plutchik, C.E.Izard). 
Sub‘ektiv tashvish tortish miyada bioximik jarayonlar bilan asoslangan. 
Ijtimoiy ta‘sir serebral kimyoviy jarayonlarni faollashtiradi va bu emosiyalarda 
namoyon bо‗ladi. Jilmayishni idrok etishda serebral kimyoviy jarayon butunlay 
faollashadi, bu dо‗stona kayfiyatni keltirib chiqaradi va javoban iljayish paydo 
bо‗ladi. Bu yig‗i uchun ham tо‗g‗ridir, bu yig‗i yoki achinishni keltiradi. Ijtimoiy 
signallar, yuz ifodasi va vokalizasiya kabilar, kimyoviy jarayonlarni qamrab oladi 
va bizlarni bir xildagi emosiyalarni izhor etishni va ijtimoiy partner singari 
belgilarni namoyon etishga majbur etadi. M.R.Liobowitz sevgining kimyoviy miya 
haqidagi qiziqarli qator fikrlarini nashr ettirgan. 
Emosiyalar sub‘ektiv tashvish tortish bо‗lib, о‗z emosiyalarini nazorat 
qilishning mavjudligi, spesifik kо‗rinishli harakatlar bilan kechishini kо‗rsatadi 
(mushak xarakatlari). Biz individual emosiyalar uchun tipik bо‗lgan fiziologik 
reaksiyalarni yozib olishimiz mumkin. Shu tariqa turli madaniyatlar chegarasida 
sub‘ektiv kо‗rinishli boshqa odamlarning bahosi natijasini yig‗ish mumkin va 
ularning о‗xshashligini sezish mumkin. Qо‗r kar soqov bolalarda emosiyalar oddiy 
bolalar singari bо‗ladi, ular ifodasi tug‗ma hisoblanadi (I.Eibl-Eibesfeldt). 
Ababiyot tilida emosiyalar metaforik foydalaniladi, ularning klassifikasiyasi butun 
olamda g‗azabga, g‗am, qо‗rquv, xursandchilik, ajablanish, jirkanishda saqlanib 
qoladi.

---

22 
Vaqt oralig‗idagi emosiya yig‗indisi kayfiyat deb ataladi. Emosiyaning 
yorqin ifodasi aniq verbal komponenti bilan affekt deb ataladi. Turli milliy 
guruhlarda emosional ifoda va his turlicha ifodalanadi, lekin fundamental emosiya 
hammadan ham bir xildir. Ya‘ni, yaponiyalikning kulgusi hursandchilik bilan 
bog‗liq bо‗lmasdan, muloyimlik va hurmat belgisini namoyish etish bо‗lishi 
mumkin.