Simvolik fikrlash Bemorning о‗ziga tushunarli bо‗lgan simvollarni
produsirlanishi bilan xarakterlanadi, ular favqulotda baland-parvoz va о‗ylab
topilgan sо‗zlar bilan (neonologizm) ifodalangan bо‗lishi mumkin. Ya‘ni, masalan,
Bemorlardan biri sо‗zlarni shunday tushuntiradi: ―sifilis‖ – ―jismoniy kuchli‖
(―silniy fizicheski‖), ―tuberkulez‖ sо‗zini esa – ―juda yaxshi kо‗rganimni olaman‖
(―tu beru, qotoruyu lyublyu do slez‖). Boshqacha aytganda, oddiy murakkab
tushuncha (simvol) madaniyat (kollektiv ongsiz), diniy kinoya, ma‘naviy guruhlar
hususiyatidan kelib chiqib izohlanishi mumkin, bunda simvolik mulohaza shaxsiy
chuqur ongsiz yoki о‗tmishdagi tajriba asosida izohlanadi. Shizofreniya uchun
xarakterli.
Fikrlashning ambivalentligi (ambitendentlik) – psixik faolliyatda
antogonistik (qarama-qarshi) tendensiyaning mavjudligi, fikr, intilish, niyat,
bemorning harakati qarama-qarshi ikkilanganlikda kо‗rinadi, bu esa xulqning
adekvat emasligidan dalolat beradi. Ambivalent fikrlashning klassik misolini
mashhur trilogiya ―Uzuklar hukmdori» dan personaj Smegul namoyish etgan,
bunda u о‗zining yomon yarmi – uning о‗zini ichida yashovchi Gorlum bilan
kurashishga majbur bо‗lgan. Yoki, masalan, bemor о‗z onasini ayovsiz kaltaklaydi,
ammo buni shu bilan tushuntiradiki, u ―uni juda qattiq yaxshi kо‗radi‖.
Shizofreniya va shaxsiyatning buzilishida xarakterli.
Formalizlovchi fikrlash shu tariqa u ham byurokratik deb nomlanishi
mumkin. Bunday Bemorlarning kognitiv hayoti qonunlari, reglamentlar va
sxemalar bilan tuldirilgan bо‗lib, ular odatda ijtimoiy atrofdan olinadi yoki tarbi
bilan bog‗liqdir. Bu sxemalardan tashqari chiqishning ilojisi yо‗q, agarda reallik
ularga taalluqli bо‗lmasa, u holda bunday shaxsiyatlarda vahima, e'tiroz yoki
nasihatga intilish yuzaga keladi. Ma‘nosi bо‗yicha yaqin bо‗lgan formalizlovchi
fikrlash rigid fikrlash qiymatiga ega, bunda sub‘ekt о‗z nuqtai nazarini
о‗zgartirmaydi, hattoki navbatdagi zaruratda buni qilishda va qiyinchilik bilan bir
ma‘noli konstruksiyadan boshqasiga о‗tishda ham. Shaxsiyatning buzilishi va
organik buzilishlar uchun xarakterli.
