Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Intellekt rivojlanishining orqada qolishi yoki ijtimoiy-pedagogik 
qarovsizlik muhitning spesifik sharoiti bilan о‗zaro bog‗langandir, masalan, psixik 
kasal ota-onalarning farzandini tarbi lash, izolyasiya, normal ta‘limdan mahrum 
bо‗lish, masalan, iqtisodiy qiyinchiliklar natijasida. Biroq aqli zaiflik va demensiya 
dan farqli rivishda, tutib turilganda tо‗g‗ri ta‘lim natijasida intellekt ―planka‖ni tez 
yig‗ib olish, shu jumladan real hayotga adaptasi ga yaxshi xususiyatlar qayd
tiladi. 
Shizofreniya da funksional aqli zaiflik qayd etiladi. (Emosional iroda 
defekti), u quyidagilarda ifodalanadi: faolliyatsizlik va yangi bilimlarni chetlab 
о‗tishga qaramay, sovuqlik va hayol qochganlik, Bemorlar fantaziya va og‗riqli 
kechinmalarni produsirlash xususiyatiga egadirlar.

---

53 
VI BOB. ONG BUZILISHLARI 
 
Ta‟rifi. Psixiatriyada ong diqqat-e‘tiborni jamlash va о‗zini, vaqtni, о‗z 
shaxsiyatini (Men) mо‗ljal olish xususiyati sifatida aniqlanadi. Ongning miqdoriy 
va sifatli buzilishlari ajratiladi. Miqdoriy buzilishlarga obnibulyasiya, karaxtlik, 
sopor va koma kiradi. Sifatli buzilishlar deliriy, oneyroid, amensiya, ongning 
shomsimon buzilishlaridan iboratdir. Ong buzilishlarining alohida holatlari: 
patologik mastlik, patologik affekt, ongning о‗ziga xos etnik о‗zgarishlari 
(―amok‖, ―lou‖, ―koro‖ va b.). Kо‗p shaxslilik buzilishlarda kо‗plikdagi ong ham 
kо‗rsatiladi. 
Tarixi, norma va evolyusiyasi. XIX asrda ong bilim va tajribalarning 
umumiyligi kо‗rinishi sifatida aniqlangan (ong – birgalikdagi bilim). Biroq 
Geraklit ta‘kidlashicha, ongni jо‗shqin daryoga о‗xshaetish kerak, bunda inson shu 
daryoda suzadi va suzib chiqib, atrofda qirg‗oqda nima bо‗layotganligini belgilab 
olishi mumkin, ammo ozgina vaqt о‗tib, u yana suv tagiga kiradi, va bunda uning 
uchun qirg‗oq mavjud emasdir. S.S.Korsakov fikricha, ong faol ta‘rifni – ―Men‖ ni 
tashqi olamga munosabatini belgilaydi. Hozirgi vaqtgacha ongning 200 ga yaqin 
ta‘riflari mavjud, shuning uchun uning modellari haqidagina gapirish mumkin. 
W.James fikriga kо‗ra, ong 4 ta xususiyatga ega: 
1. Ongning har bir holati shaxsiy ong bо‗lagi bо‗lishga intiladi. 
2. Shaxsiy ong chegaralarida uning holati о‗zgaruvchandir. 
3. Turli shaxsiy ong suzishning uzluksiz ketma-ketligini ifodalaydi. 
4. ―Ba‘zi ob‘ektlarni ishtiyoq bilan qabul qiladi, boshqalarini rad etadi, va 
umuman, har doim ular orasida tanlov olib boradi‖. 
Ongning rivojlanishi ontogenez va madaniyat tarixida yuzaga keladi, ongni 
о‗rganish esa, psixologik qurol sifatida madaniyat predmeti va belgisi 
kо‗rsatikichining bavosita ifodasi orqali amalga oshiriladi. 
―Umumiy psixopatologiya‖da K.Jaspers ta‘kidlaganki, ―ong bu sahna bо‗lib, 
e‘tibor projektori bilan yoritiluvchi, ba‘zan kuchli, ba‘zan kuchsiz, undan alohida 
ruhiy kо‗rinishlar о‗tadi‖. 
Bundan tushuniladiki, ong diqqatni bir joyga jamlash sababli mavjud bо‗lib, 
agarda projektor shu yorug‗lik kuchda bir ob‘ektga yо‗naltirilsa (qisilgan ong), 
hamma psixik holat chekka chegaralari qorong‗ilikda qoladi, agarda u keng bо‗lsa 
– kо‗pgina psixik holatlar sezilarli, ammo ular tarqoq e‘tibor zonasida bо‗ladi. 
Y.K.Jaspers ong, birinchidan - psixik hayotning haqiqiy tajribasi; ikkinchidan – 
sub‘ekt va ob‘ektning dikotomi sidir; uchinchidan – ongli ravishda shaxsiy 
―Men‖ni bilish. 
Biologik nuqtai nazardan, insonning ongiga filogenezning hamma 
bosqichlari reptiliy ongidan (miyaning stvoli) tortib, to qushlar va sut emizuvchilar 

---

54 
(pо‗stloq ostidagi tizm) va primatlar (qobiq) ongiga kiritilgan. Ontogenezdagi 
mо‗ljal olish quyidagi bosqichlarda rivojlanadi: joyda mо‗ljal olish – о‗z 
shaxsiyatida mо‗ljal olish (Men). ―Men‖ ning shakllanish kо‗rsatkichi о‗z tanasiga 
bо‗lgan qiziqish hisoblanadi.