Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Tadqiqot uslublari. Intellektning asosiy tadqiqot uslubi intellektuallik 
koeffisientini hisoblashdir, bunda testirlash asosida va intellektual koeffisient – 
IQni aniqlash yо‗li bilan amalga oshiriladi. Vekslek uslubi bо‗yicha (IQ) 
koeffisient aqliy yoshni (individuum ma‘lumotlari, tо‗g‗ri javoblar soni) 
xronologik yoshga (mazkur yosh uchun xarakterli bо‗lgan, tо‗g‗ri javoblar о‗rtacha 
soni) va 100 kо‗paytirish bilan hisoblanadi. 
Shunga qaramay, intellektuallikka testlar madaniyat va etniklik spesifikasiya 
e‘tiborga olinishi kerak. Shunday etnik guruhlar mavjudki, bunda abstrakt bilimlar 
qadrlanmaydi, balki baholashda о‗zining amaliy tomoniga suyanadilar, shuning 

---

52 
uchun ularning vakillari past koeffisientlarni kо‗rsatadilar, aslida esa, adaptasiyada, 
ayniqsa muhitning sensor sharoitida ular anchagina yuqori bо‗lishi mumkin. 
Simptom va sindromlar. Intellekt patologiyasida aqliy zaiflik va demensiya 
ajratiladi, u diffuz va lakunarlarga bо‗linadi, shu jumladan rivojlanishning orqada 
qolishi va defektlar. 
Aqliy zaiflikni demensiyadan farqi shundaki, u avvaldan etishmaslikni 
namoyon qilsa, demensiya – bu orttirilgan holatdir. Kritik nuqta 3 yosh 
hisoblanadi. Agarda bola bu yoshgacha о‗z hususi tlarini sarflab bо‗lsa, u holda u 
aqli zaif hisoblanadi, agarda undan keyin bо‗lsa – demensiya bilan og‗rigan 
hisoblanadi. Aqliy zaiflikning sabablari genetik va orttirilganga farqlanadi. Genetik 
sabablar orasida genli va xromosomali anomaliyalar, mutasiyalar mavjuddir, ular 
modda almashinishiga olib keladi. Muhitli sabablar orasida teratogenli ta‘sir, shu 
jumladan genetik faktorlarni genetik apparatga, tug‗ish vaqtidagi shikast, va 
hayotining birinchi 3 yilligida orttirilgan kasalliklar kiradi. Aqliy zaiflikning 
bulinishi va uning klinikasi taalluqli bо‗limlarda tavsiflangan. Aqliy zaiflik uchun, 
ba‘zi bir almashinuv jarayonlaridan tashqari, simptomatikani о‗sishi xarakterli 
bо‗lmay, mahsus ta‘lim natijasida qandaydir bir о‗sish xosdir. 
Demensiya xotira, fikrlash, ta‘lim, irodaviy faollik sferasi orttirilgan 
kognitiv defisitda ifodalanadi. Agarda intellektning о‗zgarishi bitta funksiyaga 
taalluqli bо‗lsa, masalan xotira, u holda lakunar haqida gapiriladi, ya‘ni aqli 
zaiflikning о‗chog‗i, u atrofik demensiya uchun xarakterlidir, masalan, Alsgeymer 
kasalligi. Agarda u sekin asta pasayish yoki hamma (bir qancha) funksiyalarning 
tushishiga taalluqli bо‗lsa – diffuzli aqli zaiflik, ya‘ni total demensiya, u kо‗proq 
multiinfarkt demensiyalarda qayd etiladi. Biroq demensiyaning bu ikki tipi bir-
biriga о‗tadi, shuning uchun shu haqda aytish mumkinki, kо‗pchilik demensiyalar 
о‗choqdan diffuzga, dinamikada rivojlanadi. Demensiyalar kо‗pincha progredientli 
(kelib tushuvchi) xarakterga ega bо‗lib, ular kо‗p hollarda qaytarilmasdirlar.