Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Tadqiqot uslubi. Ongning psixiatrik modeli etarli darajada sodda – u ongni 
о‗zida, vaqtda va fazoda mо‗ljal olishga tenglashtiradi. О‗zida mо‗ljal olish ongda 
―Men‖, tana, interpersonal (shaxsiy) va elementlarni proeksiyalash, vaqtda mо‗ljal 
olishlar kalendar xarakterga ega bо‗lib, fazoda mо‗ljal olish esa – rasman 
territorialdir. Inson kim ekanligini, kim bilan muloqotda bо‗lishini, u bugungi kun 
sanasini va joyini ayta olishi kerak. Agarda u buni tahminan qilsa, bunda ongning 
torayganligi haqida aytish mumkin. Agarda biror narsani tо‗g‗ri aytib berolmasa – 
dezorientasiya haqida ayetish mumkin. Diqqat- e‘tibor xususiyatlarini aniqlash 
uchun, diqqatning passivlik darajasini aniq qabul qilishning mavjudligini (Bemor 
kuzatib yoki eshitib turadi, qaytadan sо‗raydi), eslab qolish va eslash darajasining 
kuchsizlanishi, fikrlashning buzilishi, mulohaza qilish va hulosa chiqarishning 
pasayishini aniqlash e‘tiborlidir. Ongning minimal buzilishidagi nutqda esa 
takrorlanishni (perseverasiya), savolarning takrorlanishini (exolaliya), sо‗zlar 
orasidagi masofaning uzayishini, ―xa‖, ―mana‖, ―shunaqa‖ tipdagi sо‗zlar sonining 
ortishi, sо‗zlarning oxirigacha aytmaslik hollari kuzatiladi. 
Simptom va sindromlar. Ong qorong‗ilashuvining klinik belgilarini 
birinchi bо‗lib K.Jaspers ifodalagan bо‗lib, olim bunga quyidagilarni kiritgan: 
a) real olamga befarqlik; 
b) joyga, vaqtda, atrofdagi odamlarda va holatlarda mо‗ljal olishni buzilishi; 
v) bog‗lanishsiz kо‗rinishdagi fikrlash jarayonining buzilishi; 
g) bо‗layotgan xodisalarga xotira fiksasion funksiyasining pasayishi. 
1-jadval 
Ong buzilishi sindromlariining qiyosiy tavsifi 
Sindrom 
Shaxsiyat 
Mо„ljal olish 
Holatdan 
chiqqandan 
keyingi 
amneziya 
Vaqtga 
Joyiga 
Deliriy 
+ 
- 
- 
- 
Oneyroid 
- 
- 
- 
+ 
Shomsimon 
buzilish 
+ 
+ 
+ 
+ 
Amensiya 
- 
- 
- 
+ 

---

55 
Izoh: - mо‗ljal olish yо‗q / amneziya yо‗q; + mо‗ljal mavjud; + taxminiy 
mо‗ljal / qisman amneziya . 
Ongni miqdoriy va sifatli buzilishlarga bо‗lishadi. Miqdoriy buzilishlarga 
obnubilyasiya, gangish, sopor va komalar kiradi. Sifatlilarga deliriy, oneyroid, 
amensiya, ongning shomsimon buzilishlari, ambulator avtomatizm kabi buzilishlar 
kiradi. Ongning о‗ziga xos holatlari psixosensor buzilishlarni о‗z ichiga oladi. 
Ongning ayrim holatlari: patologik mastlik, patologik affekt, psixodelik vositalarni 
qabul qilgandan keyingi yoki о‗ziga xos diniy yondashuv (―amok‖, ―lou‖, ―koro‖ 
va b.) natijasida yuzaga keluvchi ongning о‗ziga xos etnik о‗zgarishlari (ongning 
kengayishi). Kо‗plikdagi ongni ham ajratadilar, bunda kо‗p shaxsiyatli buzilishlar 
va avvalgi ―Men‖ amneziyasiz, radikal о‗zgarishlarsiz xarakterlanuvchi ―Men‖ 
dagi, ikkinchi hayot sindromidir.