Psixologiya fanining predmeti va rivojlanish tarixi

Har bir fanning asosi – maishiy tajriba. Masalan, fizika jismlarning harakati va pastga tushishi, yorug‘lik va tovush, issiqlik va yana ko‘plab boshqalar haqidagi bilimlarga tayanadi. Falsafa, iqtisod, jamiyatshunoslik va, albatta, psixologiya ham o‘z boshlang‘ich manbalarini kundalik hayotdan oladilar, chunki har birimiz bitta ham adabiyotni o‘qimay turib va oliygohning psixologiya fakultetida tahsil olmasdan inson psixologiyasining ba’zi tomonlarini tushuntirib bera olamiz deb hisoblaymiz.

Kundalik maishiy bilimlar aniq bo‘lib, haqiqiy vaziyatlarga bog‘liqdir, ilmiy psixologiya esa asosli umumlashtirishga intilgani uchun nazariy tushunchalardan foydalanadi va tekshirilgan ma’lumotlarga tayanadi. Ular ichki fahm xususiyatiga ega bo‘lgani uchun amaliy ruhshunoslarning ko‘pchiligini ayollar tashkil etadi. Ilmiy psixologik bilimlar umumlashtirilgan, maqsadga muvofiq va anglangan bilimlardir.

Kundalik maishiy bilimlar chegaralangan bo‘lgani uchun qiyinchilik bilan o‘tkaziladi, ilmiy psixologik bilimlar esa to‘planadi va o‘tkaziladi, shuning uchun  doimo kengayib boraveradi.

Maishiy psixologiyada bilimlarga ega bo‘lish metodi sifatida kuzatish va mulohaza yuritish qo‘llaniladi. Ilmiy psixologiyada ularga tajriba metodi ham qo‘shiladi.

Ilmiy psixologiyaning afzalligi shundan iboratki, u keng, turli-tuman, noyob ma’lumotlarga egadir. Ular to‘planib, psixologiya fanining maxsus sohalarida, deylik, yosh yoki muhandislik psixologiyasida o‘rganiladi. Ularga biror bir shaxsning alohida o‘zi egalik qilolmaydi.

Insonning xarakterini o’rganuvchi psixologiya fanini fizika, kimyo, botanika, zoologiya, astronomiya va matematika kabi boshqa positive fanlar bilan bir qatorga qo’ya olishimiz mumkinmi? Javob salbiy. Bu fanlarni bir biriga taqqoslasak, psixologiya unchalik ham rivojlangan fan emasligini bilamiz. Shunisi aniqki, bu organizim hususiyatlarini o’rganuvchi xarakterik fandir. Bu o’zgaruvchi va aniq bashorat qilib bo’lmaydigan xarakterdir. Bu fanni o’rganuvchi metodlar ham tabiy fanlardagidek aniq va obyektiv emas. Boshqa tomondan, fizik va kimyoviy reaksiyalarni o’rganuvchi tabiy fanlarda o’rganish jarayoni va tabiy moddalar tuzulishidan kelib chiqib aniq ma’lumotlar aytish mumkin. Natijada shuni aytishimiz mumkinki, psixologik xarakterlar faniga qaraganda tabiy fanlar yanayam aniqrod va obyektivdir.

Shunday qilib, psixologiyani fizik va tabiy fanlar bilan bir qatorga qo’yish unchalik to’g’ri ish emas. Psixologiya texnikalari va obyektiv va imkoni boricha aniq  bo’lishga intilishi juda kuchliligiga qaramasdan o’z o’rnini va fan sifatidagi obro’sini topa olmayabdi. Bu fan bir o’zi rivojlangandan ko’ra positive fanlar sifatida rivojlanishi uning uchun yanada yengillik tug’dirardi.

Biz psixologiyani tuzilishi va hususiyatlarini o’rgangan holda bu fanni rivojlanishdagi xarakterni o’rganuvchi positive fan deb aytishimiz mumkin.

Ilmiy psixologiyani to‘liq o‘rganilgan va mubolag‘asiz yaxlit bir fan deb bo‘lmasligi ayni haqiqatdir, chunki bu sifatlar asosiy masalalar bo‘yicha muntazam ravishda munozaralar yuzaga keladigan, yangi maktablar yo‘nalishlar paydo bo‘ladigan, olingan bilimlar qaytadan tekshirib chiqiladigan va aniq haqiqatlar rad etiladigan  fanning tabiatiga zid bo‘lib hisoblanadi.