Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

Ilm iy ijodining dastlabki bosqichlari.
Jan Piaje bolalarning mi- 
yasi rivojlanishiga fizik olam ta ’sir ko‘rsatadi, deb hisoblagan 
b o ‘lsa, yosh davrlarini o ‘rgangan rus psixologi Lev Vigostkiv 
(1895—1934) bolaning aql idroki rivojlanishiga ijtimoiy m u h itn in g 
o ‘rni kattaligiga urg‘u bergan. Piaje bolalarni yosh olim lar deb 
aytgan, Vigotskiy esa ularni yosh shogirdlar degan. Bunga ko‘ra 
o ta -o n a la r yoki tarbiyachilar to m o n id an bolalarga biror narsa 
o ‘rgatilsa yoki yangi so'zlar berilsa, ularni bolalar o'zlashtirib 
idrokning yuqori bosqichlariga o ‘tishlari m um kin. N u tq va ijti­
moiy m u h itn in g m u h im qismlari o ‘rgatilishi, aql-idrokka poyde- 
vor yaratib beradi.
J.Piaje tadqiqotlari bolaning tafakkuri va nutqi ham d a uning 
mantiqi va dunyoqarashi haqidagi ta ’lim otini rivojlanishida butun 
davrni tashkil qilgan. U lar tarixiy aham iyatga egaligi xususida
Jan Piaje
154

---

L.S.Vigotskiy J.Piajening ilk ishlaridayoq yozgan edi. Eng muhi- 
mi shundan iboratki, J.Piaje bola kattalarga nisbatan «esi pastli- 
gi» va kattalar intellekti bilan taqqoslaganda bolaning tafakkuri 
miqdoriy kamchlikka egaligi yondashuvidan voz kechib, bolalar 
tafakkurini sifat jihatdan o‘ziga xosligini tadqiq qilish vazifasini 
birinchi bolib qo'ygan1. T. Simon laboratoriyasida ishlayotib yosh 
J.Piaje bolalar maktabgacha tarbiya yoshidagilar nutqiga ko‘proq 
ahamiyat qaratgan, uni ayniqsa test savollariga javob berishida- 
gi takrorlanuvchi xatolar qiziqtirgan bolalar bog‘chasi sharoitida 
tadqiqot o‘tkazilib, unda kuzatuvchilar erkin faoliyat (rasm chi- 
zish yasash yoki o‘yin davomida bolalarning barcha aytgan fikr- 
lari va bajaradigan harakatlarini tizimli ravishda qayd qilib bor- 
ganlar. J.Piaje taxminiga ko‘ra, bolalar fikrlarini ikkita guruhga 
bolish mumkinligini ko‘rsatadi. Suhbatdoshini javob qaytarishi- 
ga manfaatdorligi xarakterlanadi, uning vazifasi suhbatdoshga 
ta’sir ko‘rsatish.
1. Ijtimoiylashgan nutq darajalari kategoriyalari axborot, tan- 
qid, buyruq, iltimos, taqlid, savol, javob.
2. Egotsentrik nutq shakli bo‘yicha bu fikrlar har xil bo‘lishi 
mumkin takrorlash (exolaliya) monolog jamoaviy biroq umumiyli- 
gi suhbatdoshining nuqtayi nazari qandayligi, uni tinglayotganli- 
gi bilan qiziqmay bola ayni damda nimani o‘ylayotgan bolsa shu 
haqida o‘z fikrini bildiradi. Egotsentrik nutq vazifasi ta’sirliroqdir 
«Suhbatlashishdan qoniqish» harakatlarni kuzatilishi va ritmliligi 
J.Piaje bolaning erkin nutqida egotsentrik nutq hissasini olchab 
ko‘rib, ilk yoshda egotsentrik nutq koeffitsienti yuqoriligini -75%,
6—7 yoshga kelib asta-sekin pasayishini aniqlagan. Ta’kidlarning 
oddiy to‘qnashuvini emas, balki tomonlarning o‘zaro tushuni- 
shi va tushuntirishga manfaatdorligi bilan kuzatiladigan nuqtayi 
nazarlar almashinuvini o‘zida namoyon qiluvchi bahs-munozara 
faqatgina 7—8 yoshga kelib yuzaga keladi.