PT o „ 0 ‘qituvchi“ nashriyot-matbaa ijo d LV 'tjyi toshkent — 2012

Q u y o s h o s m o n g a c h iq d i,
Q u s h la r s a y r a y b o s h la d i.
T e r a k l a r te b r a n i s h d i ,
G u lla r k o ‘z in y o s h l a d i .
Mana shu „to‘rtlik“ ni, ya’ni fikrni ko'ngilga yaqinlashtirish uchun 
oddiy so'zlarni (shu o'rin uchun) „ta’mli“ so'zlarga almashtiramiz. 
Masalan, mana bunday:
Q u y o s h k u l d i o s m o n d a
Q u s h la r k u y l a y b o s h la d i.
Q a r s a k c h a l d i t e r a k l a r ,
G u lla r k o ‘z in y o s h l a d i .
E 'tibor bergan b o ‘lsangiz, „m ashqim iz“ga ancha rang, shira 
kirdi. Bu m ashqda birgina holat — gullarning nega yigMayotgani 
aytilm agan. Endi buning sababini „ to ‘q ib “ , m ashqni yakunlab 
qo'ysak ham 
bo‘ladi. Masalan, mana bunday:
82
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G u lla r o n a q u y o s h n in g
Z a m i n d a g i b o la s i.
Yig ‘l a s h g a n in b o is i,
S o g ‘in is h g a n o n a s i n ...
So‘zning mazasi, ta ’mini his qilish har kimning o'zida qolgan. 
Siz qancha ko‘p badiiy kitob o ‘qisangiz, she’r va qo'shiqlar yod 
olsangiz, obrazli aytganda, so‘zlar ummonida suzsangiz, shuncha tez 
va ko‘p so'zlarning „ta’m i“ ni his qilasiz, ta’sir kuchini 
payqaysiz.
Ijodda bunday xislat egasi bo'lish katta baxt.
S H E ’RIY SHAKLLAR
1987-yili bolalar shoiri va tarjimon, dramaturg Hamza Imon- 
berdiyevning xonadoniga ilk bor mehmon bo ‘lib borganman. 0 ‘sha 
kezlarda „Yulduzcha“ nomidagi bolalar nashriyoti (bugungi Cho'lpon 
nomidagi N M IU ) endi tashkil etilib, men shoir bilan birga ishlay 
boshlagan edim. Birinchi kitobcham chop etiladigan bo‘lib, unga 
muharrirlik qilish Hamza akaga topshirildi. Q o‘lyozmamni diqqat 
bilan ko‘zdan kechirib nashrga tayyorlashni rejalashtirgan shoir meni 
uyiga taklif qildi.
She'rlami allamahalgacha tahrir qildik, bo'shroq tuyulgan o'rin- 
larini qayta ishladik, qisqartirdik. Ustozim bor kamchiliklarimni 
ayamay yuzimga aytdi:
— Kam kitob o ‘qigansan, sh e ’rlaring inkubatordan chiqqan 
jo'jalarday bir xil: hammasi 7 yo 9 bo‘g‘inli. Boshqa vaznlar ham 
bor-ku. 9 ga 7 yoki 7 ga 5 bo‘g‘inli qo'shm a vaznlar bor, 7+7+7+5 
li erkin vaznlar ham bor (bu she’rning har uch qatori 7, to'rtinchi 
qatori 5 bo'g'indan iborat degani).
Bir-ikkita she'rning shaklini o'zgartirgan edik, satrlar ancha ra- 
von, jarangdor bo'lib qoldi.
Navbat qofiyalarimga keldi. Ism qofiyalarim ko‘p ekan, bu ham 
Hamza 
akamning nazaridan chetda qolmadi:
— Sen bu hunaringni tashla, yozsang, tuzuk yoz. Shu ham ishmi, 
qo'zichoq — Uzoq, xo‘roz — 0 ‘roz, gap — Rajab...
Bir xilda yozaversang, o ‘quvchini o'zingdan bezdirib qo'yasan — 
she'ringni o ‘qimay qo'yadi.
— Men ism ko'proq yozilsa, bolalar qiziqib o'qishadi degandim- 
da, — dedim o ‘zimni oqlab.
83
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ijod borasidagi suhbatimiz aylanib-aylanib she’riy shakllarga kelib 
taqaldi.
— Bizgacha hamma shakllar kashf etilib bo‘lingan shekilli. Mum- 
toz adabiyotimizning o ‘zida qancha, — degandi o'shanda Hamza 
akam negadir bir so‘lish olib. — 0 ‘zim ham shu narsada oqsayman. 
Ko‘p o'qishimiz kerak, juda ko‘p.
Yarim kechagacha davom etgan gurungimiz menda unutilm as 
taassurot qoldirdi. Ijodga yanada mas'uliyat bilan yondashishim ke- 
rakligi ayonlashdi. Shundan so‘ng she'rlarim ning mazmuniga mos 
shakllar izlay boshladim.
Bir kuni xayolimga bolalikda o ‘ynagan o'yinlarimizdan biri lop 
etib kelib qoldi: bir sinfdoshim partamga uchta katakcha chizilgan 
varaqni qo ‘yib, katakchalar ichiga „Sobir“ deb yozib berishimni 
so‘ragandi. „Sobir“ so‘zi beshta 
harfdan iborat, katakchalar uchta 
bo'lsa... Buning esi joyidami, dedim ichimda. Epini qila olmagandim,
o ‘zi katakchalarni
o
ko‘rinishida to‘ldirdi.
Qoyil deb yubordim buni ko‘rib... Keyinchalik, 1972-yili polyak 
shoirlarining rus tilida nashr etilgan she’rlarini o ‘qib, shu ko‘ri- 
nishdagi bir-ikkita satrni uchratdim va raqamli she’rlar yozishga 
kirishdim. Ancha-m uncha so‘zlarimizda raqam elementi bor ekan: 
masalan, to ‘rtko‘z, Oltiariq, Oltinoy, beshik va hokazo. Bu kabi 
so‘zlarning bari shu turkumdagi she’rlarimdan joy oldi.
Bir shakl ikkinchi shaklni izlashimga turtki bo‘ldi. Bir kuni Tohir 
Qahhorning turkum she'rlarini o ‘qib qoldim. Sarlavhalar she’rlarning 
oxirida qo‘yilgan edi. Turkumni shoir