Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

Saqlagich (predoxranitel)lar. 
Elektr tarmoqlami qisqa tutashish 
va iste'molchilarning me'yordan ortib ketishidan himoya qilish 
uchun saqlagich tuzilmalar ishlatiladi. Saqlagichlarda elektr zanjimi 
o'chiruvchi bo‘lib (plavka vstavka) sim yoki metall plastinka xizmat 
qiladi. Elektr zanjiridan xavfli katta tok o‘tganda saqlagichdagi sim 
erib ketadi. Zanjirni ulash uchun yangi sim qo'yish kerak bo'ladi. 
10.2.3-rasm da boMinadigan naychali saqlagichning tuzilishi 
ko'rsatilgan.
Saqlagich karnay (2) fibra bilan 
b u ralad ig an q o p q o q lard an (1), 
kontaktli pichoqlardan’ (4) iborat.
Kamayning ichida pichoqlarga eruv- 
ch i s a q la g ic h la r (3) u la n g a n .
Saqlagich kuyib ketganda, yuqori 
harorat ta ’sirida fibraning ozgina 
qismi eriydi va korpusning (nay- 
ning) ichida bosim 100 atm os- 
feragacha ko‘tariladi hamda hosil 
bo'lgan yoy tez o'chadi.
Saqlagichlarning boshqa turla- 
rida saqlagich korpusning ichiga 
joylashtiriladi, uni kvars qumi bilan 
toMdiriladi, bu yoyning tez o‘chi- 
shiga imkoniyat yaratadi. Odatda 
saqlagichning ichiga har xil nominal 
toklarga moMjallangan eruvchi sim- 
lar yoki tem ir plastinalarni qo‘yish 
mumkin.
Zanjir uzilgandan keyin kuyib 
ketgan saqlagichlar almashtiriladi.
Past kuchlanish saq lag ich lan n i
]0.2.3-rasm.
Eruvchi 
saqlagichning tuzilishi.
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

milliamperdan ming amperlargacha va kuchlanishi 600 voltgacha 
tayyorlanadi. Havoli avtomat o ‘chirgichlar (avtomatlar) elektr 
zanjirlarni, ularda qisqa tutashish yoki ishlash qoidalari huzilganda 
va har xil xavfli hodisalar bo'lganda avtomat ravishda o ‘chiradi. 
10.2.4-rasmda maksimal tok avtomati tuzilishi sxemasi ko'rsatilgan.
10.2.4-rasm.
Maksimal tok avtomati tuzilishi.
Avtomatlarda yoyni o'chirishning samarali sistemalari, ya’ni 
yoy o ‘chirish g‘altagi va reshyotkasi (panjarasi) bor. Avtomatlarni 
masofadan, q o ‘l bilan ulash va o'chirish mumkin. Avtomatdan 
o 'ta y o tg a n ish ch i tok I m iq d o ri m e 'y o rid a n o rtib ketsa, 
elektromagnit (6) yakomi (5) tortib, qarama-qarshilik qilib turgan 
prujinaning (4) kuchini yengib, ilgakni (3) bo'shatadi. Prujinaning 
(1) qaytishi natijasida kontakt (2) tez uziladi.
Rezistorlar. 
Rezistor tuzilm alar tok va kuchlanishni to'sish 
yoki ularni me'yorlashda qoMlaniladi. Rezistorlarni past kuchlanish 
elektr zanjirlarida elektrouzatma va boshqa tokopriyomniklami ishga 
tushirish, to 'x tatish , m e'yorlash ham da boshqa jarayonlarda 
ishlatiladi. Rezistorlaming tuzilishi 10.2.5-rasmda ko‘rsatilgan.