kelishi qonuni yer munosabatlari soxasida ishlab chiqarish munosabatlari va ishlab
chiqarish kuchlari umumiqtisodiy,
qonunning namoyon boMishidir.
U hozirgi
zamon sharoitida x o ‘ja lik ishlab chiqarish turining yerdan foydalanish hajmiga
muvofiq kelishining o ‘ziga mos shaklida ro ‘y beradi.
Yer maydonlarining konsentratsiyasi qonuni ishlab chiqarish
konsentratsiyasi
obyektiv tendensiyasini aks ettiradi. Bu tendensiyalami qishloq x o ‘jaligida
foydalanilganda eng yorqinligi kuzatiladi. Yer maydonlarining konsentratsiyasi
qonunning
aniq namoyon
bo'lishi
shakllari
sifatida ishlab
chiqarishining
umumlashtirilishi va industrializatsiyasi hajmining o'sishi munosabati bilan yer-
suv mulki va,
ekinzorlar,
lalmi yaylovlarni yuqori mahsulli pichanzorlarning
konsentratsiya tendensiyasini atash mumkin.
Maydonlarning konsenratsiyasi - yering iqtisodiy unumdorligini oshirishning
muhim vositasidir,
chunki ratsional hudud o ‘rnatish va texnikadan samarali
foydalanish,
yerlarni melioratsiya qilish, mehnat unumdorligini oshirish uchun
zaruriy sharoit tug'diradi.
Pirovardida maydonlarning konsentratsiyasi qonuni xo‘jalik ishlab chiqarish
turlariga muvofiqlikda yerdan foydalanish k o ‘lamlarini optimizatsiyalashtirishga
mo'ljallaydi.
Yer resurslarini kengaytirilgan takror ishlab chiqarish qonuni yer resurslarining
uzluksiz rivojlanishi jarayonining (meliorativ va tuproqni muhofaza qilishning
majmuali tadbirlari, yangi yerlarni ishlab chiqishga kiritish yo ‘li bilan) ishlab
chiqaruvchi kuchlarning obyektiv rivojlanish pisandasini aks ettiradi.
Yer uning tuproq qatlami bilan tabiiy resurslami takror yaratish kategoriyasiga
tegishlidir. Shuning uchun undan ratsional foydalanish to ‘g ‘ri resurs oborotga,
ya’ni bir y o ‘la ishlab chiqarishda sa rf qilish,
iste’mol va qayta yangilashga
asoslangan bo'lishi kerak. Yer resurslarini qayta tiklashning tabiiy va sun’iy,
ularni tabiiy va iqtisodiy takror ishlab chiqarish yoMIarini farqlamoq kerak.
Yerni takror ishlab chiqarish mazmuni u yoki bu xolatda (yer ishlab chiqarish
vositasi
sifatida,
yer m akon hududiy bazasining faoliyatligidir, yer
tabiat
majmuasining
komponenti
sifatida uning qaysi
bir-biri bilan bog“ langan
6 i
vazifalaridan ustun ahamiyatligi bog“ likligidan o'zgarib turadi.
Ishlab chiqarish
vositasi sifatidagi yerni tabiiy ishlab chiqarish imkoniyati kam,
chunonchi 1
sm.tuproq qatlam i xosildorligini tabiiy y o i bilan yaratish uchun bir necha yuz yillar
talab qilinishini,
aytib o ‘tish yetarlidir.
Shu m a ’noda yerdan samarali
foydalanishning hal qiluvchi omili -
iqtisodiy takror
ishlab chiqarishdir.
Kengaytirilgan asosda unumdorlikni iqtisodiy takror ishlab chiqarishning asosiy yoTi
- yerdan foydalanishning intensifikatsiyalashtirish, tuproqni m uhofaza qilish v a yer
melioratsiyasi tadbirlarini am alga oshirishdan iboratdir.
Yerni
m uhofaza qilish va yaxshilash,
intensivlashtirishning hozirgi zamon
uslublari nafaqat uni qayta tiklaydi, balki tuproq unumdorligini muntazam oshib
borishini, yer mahsuldorligini uzluksiz o'sishini ta ’minlaydi. Shuningdek qishloq
xo'jaligi oborotiga foydalanilmaydigan yerlarni kiritish ularni keng melioratsiya
qilish, yer tepaliklari, tik, qiyaliklarini qishloq xo'jaligida foydalanish muhim
ahamiyatga ega. Tabiat m ajm uasining komponenti sifatida yerni
takror
ishlab
chiqarish jarayonida tabiiy om ilning roli kuchayib boradi. Yerni iqtisodiy takror
ishlab chiqarish bu yerda xususan yaxlit ekotizimini tabiiy takror ishlab chiqarish
jarayoniga ko'm aklashish v a ta ’m inlashga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Hududiy
bazasi
sifatida yerni tabiiy y o ‘l bilan takror ishlab chiqarishning
amaliy ahamiyati ju d a kam va
xususan
quruqlik yuzasida daryo
suvlarining
kamayib borishi imkoniyati bilan bog“ langan. Ayni paytda yerni iqtisodiy takror
ishlab chiqarish
uning shu m a’nosida buzilgan yerlarni rekultivatsiya qilish
anchagina samara berishi mumkin. Shuningdek, uning turli xil obyektlarda ishlab
turish muddati tugagandan keyin,
botqoqliklarni quritish va kuchli botqoqlikka
aylangan hududlami drenajlashtirish, noqulay uchastkalarni
planirovka qilish orqali
yerlarni o 'z xoliga qaytarish mumkin.
Yer resurslarini rivojlanishi uchun zaruriy m eliorativ va tuproqni m uhofaza
qilish tadbirlari m aqsadga qaratilgan davlatning iqtisodiy va sotsial rivojlantirish
rejasiga kiritiladi. Ularning ta’m inlanishi so'zsiz kafolatlantiriladi va shu maqsad
uchun zaruriy m ablag'lar ajratiladi.
62
Yuqorida aytib o ‘tilgan jarayonlar - tendensiyalar bir-biriga olib kelmaydi,
garchi amalda aloxida mavjud b o lm ay d i ham. Keltirilgan tushunchada - yer
resurslarining rivojlanishi yerning
iqtisodiy unumdorligini oshirishning muhim
shartidir. Biroq iqtisodiy unumdorlikning o'sishi aynan qishloq xo'jaligi pirovardida
ilmiy-texnika taraqqiyoti,
qishloq xo'jaligi
ishlab chiqarish texnologiyasini
takomillashtirish, dehqonchilik madaniyatini oshirish bilan bog'langan.
Bu yerdan
yer
resurslarini
kengaytirilgan
takror
ishlab
chiqarish
qonuni
tuproq
unumdorligining q at’iy iqtisodiy o 'sish qonuni bilan birday deb hisoblash to 'g 'ri
emas. Birinchisining namoyon bo'lishi soxasi ikkinchisinikiga nisbatan kengdir.
Tuproq unumdorligining qat’iy iqtisodiy
o 'sish qonuni yer resurslarining
kengaytirilgan takror
ishlab
chiqarish
qonunning xususiy ko'rinishidir
va
iqtisodiyotning agrar sektorida mehnat unumdorligi o'sishining umumiqtisodiy
qonunining namoyon
boiish id ir. Yer resurslarini kengaytirilgan takror ishlab
chiqarish qonuni namoyon bo'lishi faqat qishloq xo'jaligi bilan chegaralanmaydi.
Uning faoliyati yer munosabatlari namoyon b o iish in in g barcha soxalariga tarqaladi,
shu jum ladan, ravshanki qishloq xo'jaligida ham.
Bu o'ziga
xos qonunning ishlab chiqarish munosabatlari ishlab chiqarish
kuchlariga muvofiq kelishi uchun iqtisodiy qonunning namoyon bo'lishidir.
Dostları ilə paylaş: