Q. Rahmonov Sh. K. Narbayev Z. M. Muqimov yer resurslarini boshqarish

5. Yerdan foydalanishni boshqarish tamoyillari
Yerdan foydalanish murakkab boshqariladigan tizim sifatida uning asosiy, 
boshlang’ich holatini aniqlovchi tamoyillarga mos tarzda amalga oshiriladi. Ularning 
mazmuni tabiatdan foydalanishning umumiy tizimida Yerdan foydalanishning roli va 
o 'm i bilan, tabiat va jam iyatning o 'zaro ta ’sirlarining mohiyati bilan, jamiyatning 
rivojlanishida yer resurslarining ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati bilan, Yerlardan oqilona 
foydalanish, qayta tiklash va m uhofaza qilish usullari va uslublari bilan aniqlanadi.
Yerdan foydalanish tamoyillari, uning tizimi ham ulardan bir nechasi 
shakllantirilgan va maxsus adabiyotlarda keltirilgan b o iis h ig a qaramasdan to 'la
o'rganilgan yechimda tizim ga keltirilgan yemas. Jumladan, yer tuzishning tamoyillari 
qarab chiqilgan: Yerlardan oqilona foydalanish, umumxalq boyligi, muhim ishlab
63

---

chiqarish vositasi hamda tabiiy resurs sifatida; qishloq x o ‘ja lik Yerlarining ustunligi: 
ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishiga mos 
ularni doimiy shakllantirish asosida qishloq xo'jalik korxonalarining barqarorligini 
ta ’minlash; Yerning kenglik xususiyatlarini, xo ‘ja lik va tuman: Y erning kenglik 
xususiyatlarini, x o ‘ja lik v a tuman: mintaqalarining tabiiy, iqtisodiy vai jtim oiy 
sharoitlarini q at’iy hisobga olish.
Y uqorida sanab o'tilgan tamoyillar yerdan foydalanishning mazmuni va 
mohiyatini to ‘la yoritm aydi, k o ‘p jihatdan ular yer tuzishning asosiy qoidalarini 
yoritadilar. Bu holat prof. Yu.M .Rogatnyov tomonidan ham qayd qilinadi: Yerdan 
foydalanishni tashkil etishning mavjud nazariyasi va amaliyoti uni faqatgina ishlab 
chiqarish vositasi sifatidagina e ’tirof etadi. Shu bilan birga qayd qilish lozimki, 
Yerlardan oqilona va samarali foydalanish bir qator olim lar tomonidan Yerdan 
foydalanish tam oyillaridan biri deb e ’tirof etiladi, bunday hulosa bilan kelishish 
mumkin em as. Bundan tashqari rejali iqtisodiyot sharoitida Y erdan foydalanishning 
bozor tam oyillarini o ‘rnatish mumkin bo'lm agan, Y erdan foydalanishning ijtimoiy, 
rekreatsion va ekologik qirralari ju d a kam yoritilgan.
Yerdan 
foydalanishni 
tabiiy 
majmuaning 
ham da 
ijtimoiy-iqtisodiy 
voqeilikning kichik tizimi sifatida qarash quyidagi tam oyillarini o'rnatishga imkon 
berdi:
-yer m unosabatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirish;
-yer resurslaridan foydalanishni integratsion boshqarish;
-mulkchilik shakllarini ham da yer huquqi turlarini rang-barangligi;
-yer resurslaridan k o ‘p maqsadli, tarm oqlararo foydalanish;
-jam iyat va tabiiy majmualarning bir-birlari bilan o ‘zaro ta ’siri;
-yerdan foydalanishning ijtimoiy yunalishligi;
-yerdan foydalanishning pulliligi;
-yer bozorining mavjud b o ‘lishi (huquq);
-qishloq x o ‘ja lik yerlarining ustunligi;
-yerdan x o'jalik yuritishni tashkiliy-huquqiy shakillarining rang-barangligi, yer 
uchastkalarining barqarorligi;
64

---

-hududni tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlari bo'yicha mintaqalash ham da 
rayonlashtirish.