Rim mifologiyasidagi asosiy xudolar va ma'budalar ro'yxati[
1
APOLLON
Quyosh Xudosi, she'riyat, musiqa va folbinlar
2
Aurora
Tong ma'budasi
3
Baxus
Vino Xudosi
4
Bellona
Urush ma'budasi
5
Caelus
Osmonning asosiy xudosi va ilohiyot, ikonografiya va adabiyot
6
Ceres
Qishloq xo'jaligi ma'budasi
7
CUPID
Sevgi Xudosi
8
Kibele
Yer, tabiat, tog'lar va yovvoyi hayvonlar ma'budasi
9
DIANA
Ov ma'budasi
10
Faunus
O'rmon, dala va tekisliklar xudosi
11
Fauna
Hayvonlar ma'budasi
12
Flora
Gullar va bahor ma'budasi
13
Fortuna
Fortuna omad ma'budasi edi
14
Yanus
Eshiklar, boshlanishi va oxiri Xudosi
14
JUNO
Nikoh ma'budasi
15
YUPITER (JOVE)
Xudolarning Shohi va osmon va yomg'irning Xudosi
16
MARS
Urush xudosi
17
Merkuriy
Xudolar, savdo va moliya elchisi
18
MINERVA
Donolik ma'budasi, shahar, ta'lim, fan va urush
18
NEPTUN
Dengiz Xudosi
19
PLUTON
Yer osti dunyosining Xudosi
20
Proserpina
Unumdorlik, sharob va qishloq xo'jaligi ma'budasi
21
Pomona
Samarali mo'l-ko'llik ma'budasi
22
SATURN
O'rim-yig'im va qishloq xo'jaligi Xudosi
23
Spes
Umid ma'budasi
24
Terra
Yer ma'budasi
25
VENERA
Sevgi va go'zallik ma'budasi
26
Veritas
Haqiqat ma'budasi
27
Vesta
O'choq ma'budasi va Rim davlati
28
VULKAN
Olov xudosi, temirchilar va temirchilar
29
Aesculapius
Salomatlik va tibbiyot Xudosi
30
Bubona
Chorvachilik ma'budasi
31
Candelifera
Tug'ilish ma'budasi
32
Karmenta
Tug'ilish va bashorat ma'budasi
33
Klementiya
Kechirim va rahm-shafqat ma'budasi
34
Kloasina
Rimdagi kanalizatsiyaga rahbarlik qilgan ma'buda
35
Konkordiya
Yarashish ma'budasi
36
Kibele
Yer ona ma'budasi
37
Deverra
Doyalar va tug'ruqdagi ayollar ma'budasi
38
Diskordiya
Ixtilof ma'budasi
39
Edeziya
Ziyofatlarga raislik qilgan taom ma'budasi
40
Epona
Otlar xudosi (aslida qadimgi rimliklar tomonidan qabul qilingan KELT XUDOSI)
41
Fabulinus
Bolalarning Xudosi
42
Fama
Shuhrat va mish-mishlar ma'budasi
43
Felicitas
Omad va muvaffaqiyat ma'budasi
44
Fides
Sadoqat ma'budasi
45
GERKULES
Kuchli Xudo
46
Hespera
Tush ma'budasi
47
Hippona
Otlar ma'budasi
48
Honos
Harbiy sharaf va ritsarlik xudosi
49
Invidia
Hasad yoki hasad ma'budasi
50
IRIS
Kamalak ma'budasi
51
Justitia
Adolat ma'budasi
52
"Yuventas"
Yoshlik ma'budasi
53
Libitina
O'lim, jasadlar va dafn marosimlari ma'budasi
54
Luna
Oy ma'budasi
55
Miseriya
Qashshoqlik ma'budasi
56
Mitra
Rim askarlari Xudoga sig'inardilar
57
Muta
Sukunat ma'budasi
58
Zarur
Taqdir ma'budasi
59
NEMESIS
Qasos ma'budasi
60
Pax
Tinchlik ma'budasi
Antik Rimning so‘nggi hukmdori. Qullikdan chiqqan imperator Diokletian tarixi
Milodiy 284-yilning 20-noyabr kuni Rim taxtiga imperator Diokletian o‘tirdi. Uning hukmronlik davri esa qonli voqealarga juda boy bo‘ldi. “Daryo” sana munosabati bilan Rim tarixidagi qullikdan chiqqan imperatorning hukmronlik yillari haqida hikoya qiladi.
Qulning nabirasi8
Bo‘lajak Rim imperatori Diokletian 245-yilda tug‘ilgan va unga Diokl ismi berilgan edi. Aslida, u qulning nabirasi edi, lekin tez orada bu uddaburon yigit ajoyib harbiy karyera qilishga muvaffaq bo‘ldi. Bundan tashqari, Rim imperiyasining bir chetidan ikkinchi chetigacha olib borilgan harbiy yurishlar bo‘lajak hukmdorga mamlakat bilan yaqindan tanishishga imkon berdi. U imperator Kar qo‘l ostida qo‘shin qo‘mondoni darajasiga ko‘tarildi. Afsonalarga ko‘ra, Diokl Galliyada bo‘lib turganida bir druid ayol uning taqdirini bashorat qiladi: agar u to‘ng‘izni o‘ldirsa, imperatorga aylanadi...
Foto: Google Photos
Diokl bu ayolga qattiq ishondi va o‘sha paytdan beri ko‘plab to‘ng‘izlarni o‘ldirdi, biroq hokimiyat uning qo‘liga o‘tavermadi. Keyin kutilmaganda imperator Kar vafot etdi va uning o‘g‘li Numerian xos soqchilar boshlig‘i Arrius Aper tomonidan o‘ldirildi. Dioklga sodiq qo‘shin askarlari esa Aperni kishanlab, uni imperator deb e’lon qildi. Diokl qo‘shinlar oldida Aperni shaxsan o‘zi qilich bilan o‘ldirdi va afsonaga ko‘ra: “Men to‘ng‘izni o‘ldirdim” (lotincha “aper” – to‘ng‘iz), deya xitob qildi. 284-yil 20-noyabrda u Rim imperatori bo‘ldi va o‘zi uchun Diokletian ismini oldi.
Imperator Diokletian
Uning taxtga kelishi bilan imperiyada yangi davr boshlandi. Endi barcha hokimiyat imperator qo‘lida to‘plangan edi, uning hokimiyati nafaqat de-fakto, balki de-yure ham hech narsa bilan cheklanmagan edi. Bu mutlaq monarxiya edi. Mamlakatda qanday martabaga ega bo‘lishidan qat’iy nazar, na senat va na boshqa bir imperiya aholisi imperatorni cheklay olardi. Uning bir o‘zi barcha qonunlardan ustun turadigan kuch manbayi edi. Diokletian imperiyaning birligini tikladi va do‘sti Maksimianni o‘ziga yordamchi qilib olib, unga ham Sezar unvonini berdi. Ular birgalikda imperiyani himoya qildi va qo‘zg‘olonlarni bostirdi.
Tetrarxiya
291-yilga kelib, imperator bunday katta mamlakatni ikki kishi samarali boshqarishi mumkin emas, degan xulosaga keldi. Yana ikkita Sezar tayinlashga qaror qilindi. Imperator o‘z tanlovini Konstansiy Xlor va Galeriy Maksimianlarda to‘xtatdi. Ular o‘zlarining ittifoqlarini qarindoshlik munosabatlari bilan mustahkamlashga qaror qildi: Konstansiy o‘z xotinidan ajrashdi va Maksimianing o‘gay qiziga uylandi, shuningdek, Galeriy ham o‘z xotini bilan ajrashgandan so‘ng Diokletianning qiziga uylandi. Ular imperiyani o‘zaro taqsimlab oldi, ammo baribir Diokletian hali ham hukumat boshida edi. Rim imperatori tomonidan joriy qilingan to‘rt rahbarli hukumat tizimi tetrarxiya deb nomlandi.
Xristianlarning ta’qib qilinishi
Diokletianning hukmronligi nasroniylarni shafqatsiz ta’qib qilish bilan yodda qoldi. Haligacha tarixchilar o‘rtasida bu ishlar kimning tashabbusi bilan amalga oshirilgani to‘g‘risida tortishuvlar mavjud. Ba’zilar bu Galeriyning qarori deb o‘ylashga moyillik bildiradi. Chunki Galeriy ashaddiy butparast edi, uning onasi ham butparastlar ruhoniysi bo‘lgan va nasroniylardan nafratlangan edi.
Foto: Google Photos
Boshqalar bu qarorni Diokletianning o‘ziga tegishli deb hisobladi. Sezar Rim xudolari yordamida o‘z imperiyasining butunligini saqlab qolmoqchi edi. Qadimgi Rimda din nafaqat xudolar bilan aloqa qilish vositasi, balki shartnoma munosabatlari ham edi. Ularning dini, agar xudolarga ular xohlagan narsani (qurbonlik) bersangiz, ular ham o‘z navbatida shartnomaning o‘ziga tegishli qismini bajaradi, degan fikrga asoslangandi. Shuning uchun ham barcha marosimlarni o‘tkazish va qurbonlik qilish juda muhim edi.
Bundan tashqari, din hukumatga o‘z sadoqatini ifoda etish usuliga aylandi. Diokletian konservativ va an’anaviy Rim kultining tarafdori edi, u hatto o‘ziga Yupiter ismini oldi, Maksimian esa Gerkules ismini. Xudolar va imperator o‘rtasidagi bog‘liqlik uning oliy hokimiyat huquqini qonuniylashtirdi. Shuningdek, imperator eski dinga yangi hayot nafasini olib kirishga intildi, shunga qaramay, mamlakatda xristianlar va ularning izdoshlari doimiy ravishda o‘sib bordi. Imperator ularda mamlakat birligiga tahdidni ko‘rdi, shuning uchun 303-yilda Buyuk ta’qiblar boshlandi.
Diokletian farmon e’lon qildi, unga ko‘ra, xristianlar amalda o‘z huquqlaridan mahrum etildi va “fuqaro bo‘lmaganlar” toifasiga aylandi: cherkovlar vayron qilindi, kitoblar tortib olindi, xristianlarni qiynoqqa solishga ruxsat etildi, o‘z lavozimlaridan mahrum qilindi, hattoki himoya so‘rab sudga murojaat qilish ham taqiqlandi. Biroq avvalgi ta’qiblardan farqli o‘laroq, endi Rim jamiyati nasroniylar siymosida avvalgidek tahdid ko‘rmasdi. Imperiya bir necha qismlarga bo‘lingani sababli ta’qiblar ham turli mintaqalarda turlicha amalga oshirildi.
Qadimgi Rim huquqi bo'yicha shaxslarning pozitsiyasi yuridik shaxs - huquq va majburiyatlarni mustaqil ravishda amalga oshirish imkoniyati asosida bo'lingan.
