Qadriyatlar falsafasi

Qadriyatlarning amal qilish doirasiga ko`ra turlari. 
Milliy qadriyatlar murakkab ijtimoiy-ruhiy xodisa bo`lib, u millatning tili, 
madaniyati, tarixi, urf-odatlari, an`analarini, jamiki moddiy va ma`naviy boyliklarini, 
iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy hayotining barcha tomonlarini qamrab oladi. Insonning 

---

qaysi millatga mansub ekanligi haqidagi tasavvuri faqat g`oyagina emas, balki tuyg`u 
hamdir. Bu tuyg`u kishida millatning tarixi, ruxiyati, xozirgi xolati va hususiyatini, 
xis qilish shaklida mujassamlashgan bo`ladi. Insonda milliy ong va g`urur bo`lmasa u 
o`zining qaysi millatga mansub ekanligini his etmasa, uning milliy qadriyatlarini 
anglashi tasavvur qilish qiyin. Toki millatlar, milliy mafkuralar mavjud ekan, milliy 
munosabatlar ham, milliy his tuyg`ular ham, milliy qadiriyatlar ham saqlanib 
qolaveradi. Millatni milliy qadiriyatlaridan mahrum qilish tarih va insoniyat 
oldididagi eng katta jinoyatdir. Har bir ruhan sog`lom kishida o`z qadr-qimmatini 
saqlash, o`zini hurmat qilish tuyg`usi mavjud. Har bir millatda ham huddi shu 
holatni ko`ramiz. Millatlarning o`z-o`zini anglash jarayoni takomilllashgan sari milliy 
manfatlar ham milliy qadriyatlar ham kuchayib, mustahkamlanib boraveradi. Milliy 
qadriyatlarning e`zozlanishi va kuchayib berishi zinhor milliy mahdudlikka, milliy 
xudbinlikka, manmanlikka olib kelmasligi kerak. SHuning uchun ham bu masalada 
xushyorlik, nazokat, insof, diyonat, bag`rikenglik, sahovat talab qilinadi. 
Milliy qadriyatlar har bir millatning mohiyatini, uning muayyan mustaqil 
ijtimoiy etnik birlik ekanini belgilovchi asosiy mezonlardan biridir. Millatning 
ruhiyati, tarixiy an`analari, ma`naviy extiyojiga mos kelmaydigan begona 
qadriyatlarni unga zo`rlab singdirish mumkin emas. Ayniqsa, boy tarixiy merosga 
ega bo`lgan xalqlar ma`naviy hayot borasidagi zo`ravonlikni ruhan qabul qilmaydilar. 
Xalqlarga yangi ma`naviy qadriyatlarni singdirish uchun avval ularga nisbatan 
extiyoj tug`dirmoqda. 
Mintaqaviy qadriyatlar iqtisodiyoti, madaniyati, tarixi, tili, dini, urf-odat va 
an`analari mushtarak bo`lgan xalqlar manfaatlariga xizmat qiladigan tabiiy va 
ijtimoiy xodisalar majmuasini tashkil etadi. Mintaqaviy qadriyatlarga misol sifatida 
O`rta Osiyo xududida istiqomat qiluvchi xalqlarga xos bo`lgan qadriyatlarni keltirish 
mumkin. Bir zaminda unib o`sgan xalqlarning tarixi, tili, madaniyati, dini, urf-odati 
va an`analarida juda ko`p umumiylik mavjud. Ular hamisha bir-birlariga og`a-ini, 
quda-anda bo`lib kelganlar. Qadimdan bir man`naviy-ruhiy iqlimdan nafas olib 
kelgan xalqlarimiz bugungi mas`uliyatli davrda aql, zakovat, shijoat, dunyoviy 
salohiyat va milliy g`urur talab etadigan bir pallada yana ham yaqinroq, yana ham 
mehr-oqibatliroq bo`lishlari lozimligini hayotning o`zi taqozo qilmoqda. 
Mintaqaviy qadriyatlar turkumiga O`rta Osiyoda yagona iqtisodiy xudud 
tashkil qilish. Orol muammolarini xal qilish, ekologik xavfsizlikni ta`minlash, 
mintaqa xalqlarini tibbiy va ijtimoiy jihatdan himoyalash, boy tarixiy, ma`naviy 
merosimizni avaylab asrash kabilar kiradi. 
Umuminsoniy qadriyatlar milliy va ma`naviy qadriyatlardan mazmuni 
jihatidan chuqur va keng bo`lib, umumbashariy ahamiyat kasb etadi. Umuminsoniy 
qadriyatlar barcha millatlar va xalqlarning maqsadi va intilishlariga muvofiq keladi. 
Ta`kidlash joizki, jahondagi birorta xalq va millat o`zidan boshqa xalq va 
millatlardan, umuman jahon tsivilizatsiyasidan mutlaqo ajralgan emas. Millatlar 
boshqa xalqlarning madaniy-ma`naviy yutuqlaridan foydalanmay turib rivojlana 
olmaydilar. SHu sababli barcha xalqlarning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma`naviy 
rivojlanishi, tarixi bir-biri bilan chambarchas bog`lanib ketgan. 
Umuminsoniy qadriyatlar turkumiga insoniyat tsivilizatsiyasining taraqqiyoti 
bilan bog`liq bo`lgan umumbashariy muammolar kiradi. Ulardan eng asosiylari er 
yuzida ilm-fanni taraqqiy ettirish, tinchlikni saqlash, yadroviy qurollarning poygasini 

---

to`xtatish, xalqaro xavfsizlikni ta`minlash, turli kasalliklarning oldini olish, tabiatni 
muhofaza qilish, qashshoqlik va savodsizlikka barham berish, sanoat xom ashyosi, 
energiya manbalari va oziq-ovqat bilan ta`minlash, koinotni va jahon okeani 
resurslarini o`zlashtirish bilan bog`liq bo`lgan muammolar kiradi. 
Qadriyatlarning jahon taraqqiyoti, inson hayotiga ko`rsatadigan ta`siri nuqtai 
nazaridan progressiv va reaktsion qadriyatlarga ajratilishini ham esdan chiqarmaslik 
kerak. Jamiyatimizning iqtisodiyoti, madaniyati va ma`naviyatining ilgari qarab 
rivojlanishiga, ahloq-odob, milliy urf-odatlar negizlarida komil insonni tarbiyalashga, 
mustaqil respublikamizdan har tomonlama ravna- toptirib, jahon tsivilizatsiyasiga 
qo`shishga astoydil xizmat qiladigan qadriyatlar – bu progressiv qadriyatlarni tashkil 
etadi.Aksincha, mamlakatimiz oldida turgan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy, 
ma`naviy muammolarni xal etishga to`sqinlik qiladigan xolislar reaktsion 
qadriyatlarga kiradi. Progressiv qadriyatlarning barchasi insonning farovon xayot 
kechirishini, erkin yashashi, ma`naviy ahloqiy kamol topishi uchun xizmat qiladigan 
vosita hisoblanadi. SHuning uchun ham ularni avaylab asrash, yuksaltirish inson 
shaxsiy hayotida ham, jamiyat taraqqiyotida ham katta ahamiyat kasb etadi.