Qafar Çaxmaqlı armenizmdən terroriZMƏ erməNİ İdeoloji

dünyada  Türklər  vardır,  həm  də  odur  ki,  Türksevər  Ermenilər  vardır.” 
Gerçəkdən  Ermənilər  arasında  türkseverler  varmı?      Demək  çox  çətindir. 
Türkiyədə  orhan  pamuklar  çoxdur.  Bizdə  Əkrəm  Əylisli  adında  birisi    erməni 
heyranı olaraq peyda oldu.  Amma Ermənistanda Türkə simpatiya bəsləyən  bircə 
nəfər olsa, o,  bu ölkədə yaĢaya bilməz- həqiqətinə sığınaraq söyləmək mümkün ki, 
bu  ölkədə  türk  yaĢamırsa  ,  demək  xalqın  söykəndiyi  təlim  faĢist  təlimdir.  Çünki 
Njdenin ideologiyası bu gün bu ölkədə türkün yaĢamasını  mümkün etmir . 
 Dediyimiz  kimi,    Njde  1920-cu  illərdən  baĢlayaraq,  30-cu  llərdə  isə  adıçəkilən 
təlimi  önə  sürməyə  baĢlamıĢdı.1932  Bolqarıstanda    nəĢr  etdirdiyi  ―Soy  Ruhunun 
Hərəkatı‖ adlı kitabı və daha sonra ―Xrofk‖ jurnalında  çıxan "Tsegakronutyun  bir 
zəfər  gücüdür"  adlı  məqaləsi  ilə  erməni  nasional-sosializminin  əsaslarını  ortaya 
qoymuĢdur. 
1933  -cü  ildə  Parisdə  DaĢnakların  12-ci      Konqresi  olmalıydı.    Konqresə  Njde 
tərəfindən  təqdim  edilən  Erməni  Diasporunun  antitürk  ruhunda  olan  sənədlər, 
bildirilər, təlimatları üç əsas prinsipi ehtiva edirdi : 

 
128 
 
1.  Erməniliyin  xaricdə  funksional    fəaliyyətini  genişləndirərək  onu  
Ermənistanı müdafiə etmək qabilyyəti durumuna gətirmək. 
2. Erməni gəncliyinin partiyadan kənar fəaliyyətini gücləndirmək. 
3. Bütün gücləri Türkiyəyə karşı bir cəbhəyə sövq etmək. 
 Bu  tezisləri  həyata  geçirmək  üçün  1933-ci  ildə    Njde  partiya  tərəfindən  ABġ-a 
göndərilmiĢdi.  Artıq  Njdeye  iki  vəzifə  verilmiĢdi,  qısa  müddət  içərisində    o 
Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında  Tsexakron hərəkatını yaratmalı idi.  Bundan baĢqa 
ona  baĢqa  bir  tapĢırıq  da  verilmiĢdi.  Erməni  terrorçu    Kopernik  Tandırçyanla  
birlikdə Türkiyənin  ABġ-dakı  səfiri Muxtar bəyə  sui-qəsd etməli idi.   
Nə idi  Tsexakronutyunda onun  aĢılayacağı ideyalar? 
Tsexakron  təlimi  aĢağıdakı  kimi  inĢa  edilir:  "Mən  öz  Soyumu    (tsex)  bilirəm, 
mən öz  nəslimə güvənirəm, mənim soyum Allaha daha yaxındır , ali irqdir , 
mən    cismimdə  Tsexarakonu  daşıyıram".    Bu  cəhətdən  Tsexakron  faĢizmlə 
eyniləĢir.  Maraqlıdır  ki,    eyni  illərdə  Ġtaliyada  faĢizm,  Almaniyada  isə  milli 
sosializm  düĢüncələri  ictimai  kütlələrə  sirayət  etməyə  baĢlamıĢdı.  BaĢqa  bir 
deyiĢlə,  Ermənistan  o  dövrdə  müstəqil  bir    dövlət  qalsaydı,  bir  erməni    faĢist 
quruluĢundan  bəhs  edəcəkdik  ,Əslində  XXI  əsrin  diqtə  etdyi  meyarlara  bugünki 
erməni  dövləti  əməl  etmək,  ona  uyğunlaĢmaq  istəmir.  Bir  çox  məsələlərə 
münasibətdə yenə də faĢist yanaĢma açıqca görmək mümkündür. Dövlət  bu gün də 
Njdenin  məlum  təlimi  ilə  yönləndirilirsə  demək    nasional  sosializmdən  hələ 
uzaqlaĢa bilməmiĢdir.  Ermənistan Respublikaçılar Partiyasının ermənicə və rusca 
çap  etdirdiyi    ―Garegin  Njde  və  onun  təlimi‖  (Yerevan-2004)    kitabında    qeyd 
olunur ki, II  Dünya müharibəsi baĢlanarkən Njde   bilirdi ki, Avropa ölkələrində 
antierməni  ovqat  güclənmiĢdi  və  Almanlarda  belə  bir  fikir  vardı  ki,  ermənilər 
Almaniyanın  düĢmənlərinə  yardım  edərlər.erməniləri  də  yəhudilərin  taleyini 
yaĢayacaqlarından ehtəyatlanan Njde hərəkətə keçərək Almanlarla əlaqəyə girir və 
Bolqarıstan  və  Rumıniyada  ermənilərin  bu  ölkələrdən  qovulub  çıxarılmasının 
qarĢısını  alır.  Rumıniya  baĢ  naziri  Antoneskunun  erməniləri  toplu  halında 

 
129 
 
yaĢadıqları  yerlərdən  çıxarılması  əmri  vardı.  1942-  ci  ildə  o  Berlinə  gedərək 
ermənilərin  almanlara  sədaqətli  olacaqlarını  sübut  edən  materiallar  aparmıĢdı.  Bu 
materiallar  sonradan  onun  həbs  olunaraq  25  il  cəza  almasına  səbəb  oldu.  O 
Berlində  Dro  ilə  də  görüĢmüĢdü.    Dro  da  almanların  yanında  olan  erməni 
liderlərdən  idi.    Həbsdən  sonra  baxın  nə  edir  bu  ideoloq.  Sovet  hökümətinin 
Türkiyəyə  heç  də  yaxĢı  olmayan  münasibətlərindən  istifadə  edərək  1947-  ci  ildə 
təklif edir ki, ―Xaricdə yaĢayan ermənilərin hərbi- siyasi təĢkilatı‖ yaradılsın və o 
Türkiyənin  ġərqindəki  vilayətləri  SSRĠ-yə  (Sovet  Ermənistanına)  birləĢdirməyi 
təklif edir.  Amma bu qəbul olunmur. Sovet höküməti bu cinayətkarla əməkdaĢlıq 
etmir. ―Qaregin Njde və KGB‖ adlı kitabında yazar Ustyan qeyd edir ki, Njdenin 
məramı Sovetlərin meqsədləri ilə üst-üstə düĢmür.  (Aydın İbrahimov  ―Tsegakron 
Öğretisi yahut Biz Kimlerle Masaya Oturuyoruz‖ məqaləsi…) 
Njdenin  Tsexakron  təliminə  görə,      hər  bir  erməni  bütün  həyatı  boyunca    
Qərbi  Ermənistanın  türklərin  əlindən  alınmasına  çalışmalıdır.  Onun  qurduğu 
―Tsexakron  Uxter‖(1933)    adlı  qurumu  da    bu  ideyanın  həyata  keçməsinə 
çalıĢacaqdı.  Bu  ―Tsexakron  Uxter‖    erməni  gənclər  təĢkilatının  nüvəsi  olacaqdı. 
Onun  özünön  nizamnaməsi  və  proqramı  da  hazırlanmıĢdı.  .  ―Tsexakron  Uxter‖in  
devizi  belə  idi:  ―Ermənistan  ermənilərə‖.  Bu  deviz  daha  sonralar  da  həyata 
keçirilərək  Ermənistanı  monoetnik  dövlətə  çevirdi.  Bu  ölkədə  bir  nəfər  də  olsa 
digər  xalqa  mənsub  adamın  yaĢamaması  dediyimizin  sübutudur.  Ermənistan 
deyincə  burada  yalnıız indiki   Ermənistan  nəzərdə tutulmurdu.  ―Batı  Ermənistan‖ 
dedikləri Türkiyənin 6 ġərqi Anadolu  vilayətləri də buraya aid edilirdi. 
 ―Mən  Yer Kürəsindəki ilahi izləri öz soyumda  oxudum, gördüm,  opdüm, təzim 
etdim  –  və    Tsexakrona  çevrildim‖  deyərkən    Njde    ermənilərin  ilahi  soydan 
gəldiyini iddia edir və   iddia edir ki,  “Soy  Allah kimi birincidir.  Erməni soyu 
da  Allah  kimi  əsrlərin  şahididir,    o  əbədi    olaraq  ermənidir,  Allahın  
ortağıdr”.    Ona  görə,  soy  Ruhun  və  Qanın  sintezidir,  psixoloji  anbardır  və  eyni 
zamanda  bioloji  quruluĢdur,  insan  etnosuna    bir  birindən  fərqlilik  ,  özünəxaslıq 
xarakteri  verir.  Onun  fikrincə,  Tsexakronutyun  bu    cəhdləri  qoruyub  saxlamaq 

 
130 
 
üçün soyun əlində bir əbədi varlıqdır. Bu  erməni varlığını Əbədi etmək və erməni 
kimi  Yaşamağı    təlqin    və  özündə  ehtiva  edir.  Erməninin  özünüdərki  üçün    bu 
təlimə inam da aĢılanmalıdır.  Kronçular bunu etməlidirlər.  
 Tsexakron  Müqəddəs  Soyu tanıyır bə elan edir: ―Erməni olmağa o adam layiq 
deyildir ki, onun üçün  bizim planetdə  “ erməni” kəlməsindən  daha   üstün 
şeylər vardır “ 
Və yaxud,  “Erməni olmaqdan əvvəl də  sən Erməni olmalısan!”,  “ Erməni öz 
tarixində  Ermənidən  daha  öncə    adam    olmuşdur,  bu  xüsusiyyətinə  görə  də 
onun faciələri qaçılmaz olmuşdur”. 
Njdeyə  görə  ,  erməni  xalqı  aĢağıdakı    Kultlarla  (türkcə-püt)  həyatını  davam 
etməlidir. Bunlardır:  
 Vətən  kultu,  Qan  kultu,  Dil  kultu,  Vətən  uğrunda  öz  həyatını  qurban  etmə 
kultu,  Ulular  kultu,  Güc  kultu,    Öndər  kultu.    Erməni  üçün  dəyiĢməyən 
prinsiplər də bunlardan ibarətdir:   
Vətən    kultu:  Erməni  soyunun  doğum  yerinə  hörmətidir.  Erməni  gənci,  bütün 
səyini Ermənistanın ərazisini geniĢləndirməyə sərf etməli və  onun bundan  böyük 
xoĢbəxtliyi olmamalıdır.  
Qan kultu: Tsexakronatyun qan təmizliyini əsas qanun olaraq qəbul edir və digər 
xalqlarla evlikləri qəbul etməməkdədir. 
Dil  kultu: Tsexakronutyun hər bir erməninin bir-biriylə danıĢarkən yalnız erməni 
dilini  istifadə  etməsini  önərir.  Erməni  dilini  bilməyən  Soyun  nümayəndəsi  olaraq 
qəbul  edilə  bilməz.  Yəni  erməni  düĢüncəsi  böyük  ölçüdə  dilə  bağlıdır,    əgər  dil 
olmasa  və  xaricə  dağılmıĢ  Erməni  birliyini  təmin  etmək  mümkün  olmaz  .(Ndje 
bolĢevik zülmü altında yaĢayan erməniləri  özündən saymır, onları qəbul etmir və 
bütün ümidlərini diasporaya bağlayırdı). 
Öz  həyatını  qurban  etmə  kultu:  Soyunu    qorumaq  üçün  bu  yolda  ölmək  bir 
Ģərəfdir və  "... Aslan kimi mübarizə etməliyik." 

 
131 
 
 Ulular  kultu:  Tsexakronutyun  nəsillər  arasında  əlaqələrin  davam  etməməsini  ən 
böyük  çatıĢmazlıq    olaraq  qəbul  edir.  Xüsusilə  Ana  Vətən  torpaqları  üzərində 
fəaliyyətin davamı  yeni nəsil üçün qida qaynağı olmalıdır. 
Güc  kultu:  Tsexakronutyun  gücə  xüsusi    yer  verir.  Njdeye  görə,  güclü  qazanan 
olar, haqlı olmaz; dünya, güclü olanın qarĢısında boyun əyər. 
Öndər kultu: Hər soyun baĢında xalqın taleyini müəyyən edən bir lider olmalıdır. 
Tsexakronutyun,  soy  üzvlərinin  öndərinin  iradəsinə  tabe  olmasını  tələb  edir.      O 
yazırdı: “Ermənilik nə vaxtsa  Türkləri bağışlayacaq , amma onun qarşısında 
diz çökmədən, onu diz çökdürərək…” 
Ermənilik (armenizm), Njdeyə görə, hər Ģeydən üstündür. "Sən əvvəl ermənisən, 
sonra insansan! Ermənilik hər şeyin fövqğndədir. " 
Buna  görə  də    Tsexakronutyun  ermənilərin  maraqlarını  hər  hansı  xalqın 
mənfəətlərindən  daha  üstün  tutar.  Məsələn,    Tsexakron  hərəkatının    ilk  
nizmnaməsinin ana səhifəsi bu Ģüarla baĢlayır: "Lozanna?  Xeyr,  heç  bir  zaman 
qəbul edilə bilməz. "Və fikir  belə davam edir:" Bir xalqın ana torpağı digər  
valqın daimi vətəni ola bilməz. " 
Tsexakronutyun, yalnız ermənilərin torpaq üçün  vuruĢmağa  hazır olmasını  tələb 
etməz,    bu  təlim  daha  irəli  gedərək,  ermənilərdən  türklərə  qarĢı  mərhəmətsiz 
intiqam tələb edir. Njde belə yazır: "Bizim aramızdakı düĢmənlik tarixi deyil, daha 
çox  biolojidir  və  biz  bu  xalqı  hansı  üsulla  olursa-  olsun  yox  etməliyik."  Bunun 
artıq faĢizm olduğunu Njde özü də danmır. Təlimin bu nöqtələrini  Ģərhlər edərkən 
deyir:  "İtalyanların  Faşizmi  var,  almanların  Nazizmi,  yəhudilərin  ise 
Sionizmi...Ermənilərinsə  Tsexakronu  var  ...  Biz  1919-cu  ildə    bu  fikirləri 
fikirləri  meydana  gətirərkən,  Mussolini  öz  düĢüncələrini  daha  yeni-  yeni  kəĢf 
edirdi  ..  .  Hitler  ərazilərin  geniĢlenməsinin  təzahürünü    hələ      təsəvvür  etmirdi. 
Nasistlərin  fəlsəfəsində  vətən  sərhədi  heç  bir  məna  daĢımamaqdadır.  Biz  isə 
xalqımıza onun Ana torpağı olan Erməni Dağlıq bölgəsini (ġərqi Anadolu, Kilikiya 
və  Qafqazın  böyük  bir  ərazini  əhatə  etməkdədir)  geri  vermək  istəyirik  ...  Hitler 

 
132 
 
yəhudiləri insanlıq üçün bir bəla olaraq görməkdə idi və bundan dolayı onları yox 
etməyi hədəfləyirdi. Bizim soyumuzun düĢmənləri isə Türklərdir, onlar erməniləri 
yer  üzündən    silirdilər  və  məmləkətimizin    torpaqların  böyük  hissəsini  ələ 
geçirmiĢdilər və b.  
 Bax  bunlardır  Njdenin  irqçi  təliminin  bəzi  məqamları.  Bunlarla  tanıĢ  olandan 
sonra  ermənilərin  ərazi  iddialarının  mənbəyinin  hardan  gəldiyi    məlum  olur.  Ona 
görə də erməni xalqı üçün bu Ģəxs çox qiymətli birisi olaraq  təbliğ olunur.  Bu gün 
Ermənistanın    müstəqillikdən  sonra  ən  böyük  büdcəli  (7  milyon  ABġ  dolları),  
filmi ―milli qəhrəman‖ Garegin Njde haqqında çəkilən film olmuĢdur.  Ġlk erməni 
respublikasının  (1918-1920)  hərbi  lideri  olmaqla  bərabər,  Njde  1930-cu  illərdə 
―Tseğakron‖(millətçi,  xristian  və  bütpərəst  mistizminin  irqçi  birləĢməsi)  adlı 
ideologiya  yaratmıĢ  və  Ermənistanı  Stalinin  Sovet  Ġttifaqından  azad  etmək  üçün 
Hitlerin  ermeni  legionunun  qurulmasında  aktiv  iĢtrak  etmiĢdir.  Bu  faktlar  filmdə 
heç    göstərilmir,  ölkənın  millətçi  tarixçiləri  və  siyasətçiləri  tərəfindən  onun  bu 
―fədakarlığı ― təmizə çıxarılır.  Erməni sənətkarları açıq- aĢkar irqçi qrupla bağlı 
bir Ģəxsi tərənnüm etmək üçün öz elitasına sənəti istismar etməyə icazə vermiĢlər. 
Njdenin  və  onun  cəfəng  ―ideologiyasının‖  ölkəni  idarə  edən  Respublika  Partiyası 
tərəfindən  qəbul  və  tərənnüm  edilməsi    ermeni  toplumunun  ne  gündi  olduğunun 
sübutudur. 
 Erməni  irqçi  yaddaĢı  heç  bir  əsası  olmayan  bir  qorxu  üzərində  qurulub  –  sanki 
Azərbaycanlılara  qarĢı  törədilən  vəhĢiliklərin  etiraf  edilməsi  hər  hansı  bir  Ģəkildə 
1915-ci ildə Osmanlı Türkiyəsində baĢ verən erməni soyqırımının tarixi həqiqətini 
və  mənəvi  iyrəncliyini  sarsıdacaq-  fikri  hamının  baĢı  üstündi  asılmıĢ  Domokl 
qılıncıdır.  Bu qılınc bu gün xeyali  Njdenin  ellerindedir. Ermeniler bu filme çox 
baxacaqlar  ve  onun  bu  fikrini  her  zaman  özlerine  hele  çox  yolgösteren  hesab 
edecekler: ―Bizim belamız o deyildir ki, dünyada Türkler vardır, hem de odur ki, 
Türksever  Ermeniler  vardır.‖  Gerçekden  Ermeniler  arasında  türkseverler  varmı? 
Demək  çox  çətindir.  Türkə  simpatiya  bəsləyən  olsa  belə    uzn  zaman    bu  ölkədə 

 
133 
 
yaĢaya  bilməz.  Çünki  Njdenin  ideologiyası  bunu  mümkün  etmir  .  Bu  Ģəxsin 
cinayətkar keçmiĢi erməni toplumu üçün əhəmiyyətsiz bir məsələdir. 
Aşağıdakı  mətn   Qaregin Njdenin ittiham aktından bir parçadır, onu Ermənistan 
SSR Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin  əməkdaĢı, erməni millətindən olan  mayor 
Melkumyan  hazırlayıb.  Bu  sənəddə,  Njdenin  azərbaycanlılara  qarĢı  törətdiyi 
cinayətlərdən  demək  olar  ki  bəhs  edilmir,  lakin  bununla  belə sənədlə tanıĢ  olmaq 
faydalıdır. Njdenin nə qədər qəddar və faĢist görüĢlü cinayətkar  olduğunu ortaya 
qoyur. 
“…Bolqarıstanda  yaşayarkən  Ter  –  Harutyunyan  Daşnaksütunyun  rəhbəri 
kimi,  SSRİ  –  yə  qarşı  yönəlmiş  fəaliyyətlə  məşğul  olub.  1941-  ci  ildə  alman 
kəşviyyatı ilə əlagə yaradıb, və almanların göstərişi ilə, Balkan yarımadasında 
millətçilərin arasında, aqentura yaradılması ilə məşğul olub. Njde, yəni Ter – 
Harutyunyan  almanların  Berlində  yaratdığı  "Erməni  Milli  Şurasnın"  üzvü 
olaraq  xaricdə  yaşayan  ermənilərin  arasında  SSRİ  –  yə  qarşı  yönəlmiş 
fəaliyyətlə  məşğul  olub.  Bu  məlumatlar  və  bir  sıra  digər  sənədlərəsasən    2 
noyabr 1944 cü ildə Qaregin Ter – Harutyunyan həbs edilərək istintaqa cəlb 
edilmişdir. İstintaq müəyyən etmişdir ki, müttəhim Ter – Harutyunyan 1908- 
ci  ildən  1937  -ci  ilə  qədər  Daşnaksütyun  partiyasının  üzvü  olub,  1918  ci  ildə 
daşnak  hökuməti  tərəfindən,  millətçi  hərbi  hissələr  yaratmaq  məqsədi  ilə 
Zəngəzura 
göndərilmişdir. 
Daşnak  hökumətinin  Zəngəzurda  silahlı 
güvvələırin  komandanı,  1921-  ci  ildən  isə  baş  naziri  olaraq,  sovet  ordusuna 
qarşı  hərbi  əməliyyatlar  aparmışdır.  Onun  əmri  ilə  bir  sıra  kommunist  və 
qırmızı  ordunun  mənsubları  həbs  olunmuş  və  güllələnmişdir.Həmçinin, 
yüzlərlə  kommunist,  qırmızı  ordu  mənsubu  inqlabi  əhval  ruhiyyəli  fəhlə  və 
kəndlilər Tatev qayalığından aşağı atılaraq öldürülmüşdür. (II cild səhifə NN 
251-253, 257-259, 263-266, 355-359, 360, 364-369) 1933 cü ildə müttəhim Ter – 
Harutyunyan  ABŞ  –  a  yollanıb  və  orada  daşnak  gənclər  təşkilatı  olan 
"Tsexakron"  təşkilatını  yaradıb,  təşkilat  irqçiliyi  təbliğ  etməklə,  mahiyyət 
etibarı ilə faşist təşkilatıdır. Müttəhim Q. Ter – Harutunyan Sovet İttifaqının 

 
134 
 
barışmaz  düşməni  kimi,  1941  ci  ildə  özünün  yaxın  tanışı  olan  alman  aqenti 
Burev  Semyon  İvanoviçin  vasitəsilə  alman  kəşviyyat  və  əkskəşviyyat 
orqanlarının  Balkanlardakı  rəhbəri  "Doktor  Delius"  təxəllüslü  Vagner  Otto 
ilə əlaqə yaradaraq, onun tapşırığı əsasında Buxarest, Varna, Plovdiv, Sliven, 
Şumen şəhərlərində olub, və burada SSRİ – yə qarşı istifadə üçün adamların 
seçilməsi və almanlara təqdimatı ilə məşğul olub.(Cild I səhifə NN 22-29, 31-
33,  37-44,  45-48,  66,  68-88,  93,  157,  208-302,  II  cild  səhifə  NN  192-195,  311, 
318,  320,  327,  332,  352).  Bundan  sonra  Harutyunyan  alman  kəşviyyatçısı 
mayor  Drumyun  göstərişi  ilə,  1942  ci  ilin  payızında  Berlində  olmuşdur. 
Özünün  köməkçisi  olan  Asatryan  Hayk  ("Smerş"  tərəfindən  həbs 
olunmuşdur)  vasitəsilə,  Bolqarıstanda  yaşayan  30  nəfər  ermənini  Berlinə 
qöndərmişdir, burada onlar Xoxenbande kəndində yerləşən kəşviyat-təxribat 
məktəbində  təlim  keçərək  Krıma  qöndərilmişdilər,  onların  məqsədi  Sovet 
Ermənistanına keçmək və orada kəşviyyat-təxribat fəaliyyəti ilə məşğul olmaq 
idi,  alman  ordusunun  Ermənistan  sərhədlərinə  yaxınlaşacağı  təqdirdə  isə  bu 
adamlar üsyan qaldırmalı idilər. (Cild I səhifə NN 1574, 155, 158-165; Cild II 
səhifə NN 49-51, 59-62). 1943 cü ilin avqustunda Qaregin Ter – Harutyunyan 
Krıma  qələrək,  yuxarıda  qöstərilmiş  kəşviyyatçı-təxribatçıların  qarşısında 
çıxış  edərək,  onları  almanların  bütün  göstərişlərini  yerinə  yetirməyə 
çağırmışdır.  (Cild  II  səhifə  NN  309,  310).  Müttəhim  Ter  –  Harutyunyan 
Almaniyanın işğal olunmuş şərq əraziləri nazirliyinin yaratdığı "Erməni milli 
şurasının" tərkibinə daxil olur, şuranın məqsədi Almaniyaya SSRİ – yə qarşı 
mübarizədə  yardım  etmək  və  Ermənistanda  Almaniyanın  protektaratı  ilə 
millətçi-burjua hokumətinin qurulmasına nail olmaq idi. (Cild I səhifə NN 69-
71  Cild  I  səhifə  NN  245-248,  352).  Özünü  qismən  günahkar  hesab  edir. 
Devedjyan  Ovanes  Akopoviçin,  Burev  Semyon  İvanoviçin,  Plev  Xristo 
Dmitriyeviçin,  Pastandaryan  Krikor  Andranikoviçin,  Asatryan  Qayk 
Kirakosoviçin,  Doğramacyan  Mardın  Mkrtıçeviçyin,  Davidyan  Nşan 
Akopoviçin,  Tomasyan  Mkrtıç,  Astvatsaturyan  Nerses  Srapionoviçin, 
Sarkisyan  Qurgen  Semyonoviçin  ifadələri  əsasında  Ter  –  Harutyunyanın 

 
135 
 
günahı  sübuta  yetirilmişdir.  İlkin  təhqiqatı  bitməsi,  və  irəli  sürülmüş 
ittihamın  təsdiqini  tapmasına  arxalanaraq  Ermənistan  SSR  in  C.P.M.  200  – 
cü  maddəsini  rəhbər  tutaraq  hesab  edirəm  ki,  11278  nömrəli  cinayət  işini 
Ermənistan  SSR  in  D.İ.N.  qoşunlarının  hərbi  prokuroru  vasitəsilə  SSRİ 
Dövlət  Təhlükəsizliyi  Nazirliyinin  nəznində,  xüsusi  məşvərətin  dinləmələrinə 
qöndərilə bilər. Müttəhimə qarşı cəza tədbiri kimi, 25 illik həbs cəzasını təklif 
etmək. İttiham aktı 10 mart 1948 ci ildə tərtib olunmuşdur.  
Ermənistan  SSR  Dövlət  Təhlükəsizlik  Nazirliyinin  birinci  idarəsinin  üçüncü 
bölməsinin rəsisi mayor Melkumyan 
 Naxçıvan və Zəngəzurda saysız-hesansız cinayətlər törətmiĢ bu Ģəxs Ermənistanın 
―milli lideridir, qəhrəmanıdır‖. Ermənistanda o adamlar qəhrəman sayılır ki, onlar 
çoxlu  türk  qırıblar,    Njde  də  onlardan  biridir.  Buradakı  cinayətlərinin  üstünün 
açılacağından  qorxaraq  1920-ci  ildən  sonra  Bolqarıstana  qaçan  Njde    oranın 
vətəndaĢlığını  qəbul  edib.  1933-cü  ildə  Türkiyənin  ABġ-dakı  səfiri  Muxtar  Bəyə 
qarĢı  planlaĢdırılan  terror  dəstəsinə  qoĢulub.  Sonra  nasist  Almaniyasına  gedərək 
faĢistlərə  qoĢulub  və  general  rütbəsinə  yüksəldilib.  1942-ci  ildə  faĢist  ordusunun 
tərkibində  erməni  dəstələri  yaradıb.Sofiya  Sovet  Ordusu  tərəfindən  tutulduqdan 
sonra o, həbs edilərək SSRĠ-yə gətirilib. 1955-ci ilə kimi Moskva, Ġrəvan, Vladimir 
və DaĢkənd türmələrində saxlanılıb. 1955-ci ildə Vladimir türməsində ölüb. Meyiti 
1983-cü  ildə  gətirilərək  Qafandakı  Spitakvor kilsəsinin  həyətində  basdırılıb. Njde 
qədim türk torpağı, eradan əvvəl 8-ci əsrdən türklərin yaĢadığı Süniki, yəni indiki 
Zəngəzuru  iĢğal  edərək  Ermənistana  birləĢdirməsi  ilə  həmiĢə  fəxr  edib.    Bu  günə 
qədər  Zəngəzur  da  erməni  iĢğalı  altındadır.  Njde  hardan  keçmiĢsə  orad  qan  izi 
buraxmıĢdır.  1913-cü  ilin  noyabrın  15-də  Njdenin  komandiri  olduğu  dəstə  ilə 
Bolqarıstanda Məhrəmli adlı türk kəndinə hücum edərək yüzlərlə günahsız insanı 
əzabla,  vəhĢiliklə  qətlə  yetirməsindən  və  bu  "Ģücaət"inə  görə  Bolqarıstanla 
Yunanıstanın  hərbi  ordenlərini  almasından  sonra Lev  Trotski  bolqar  sosial-
demokratlarına  ünvanladığı  məktubunda  yazırdı:  "...  YoldaĢ  Njdenin  əməllərini 
duydum və onunla bəlkə də fəxr etmək olardı. Hər halda o, imperialistlərə qarĢı pis 

 
136 
 
vuruĢmur.  Lakin  yoldaĢlar  bildirirlər  ki,  döyüĢdən  sonra  yoldaĢ  Njde  iki  türk 
gəncini öldürməməyi əmr edib, onları müvəqqəti qərargah etdiyi kəndli daxmasına 
aparıb. Mənə  çatan  məlumatlara  görə,  yoldaş  Njde  həmin  axşam  o  türk 
gənclərdən onu "sevmələrini" tələb edib, özü qadın paltarı geyib və səhərədək 
"təcavüzə"  məruz  qalıb.  Səhər  açılanda  isə  həmin  türkləri  güllələyib.  Bu 
hadisə biabırçılıqdır və ümid edirəm ki, gərəkli nəticələr çıxarılacaq". 
 "Tsexakron"  adlı  ifrat  millətçi  təĢkilatı  yaradanda  məĢhur  daĢnak Manuçar 
Sukiasyan demiĢdi: "Gör  erməni  milləti  nə  günə  qalıb  ki,  həftədə  iki-üç  dəfə 
özünü  iki-üç  kişiyə  zorladan,  ən  əxlaqsız  əməllərdən  həzz  alan  yarıqadın-
yarıkişi  Njde bizə cəsarət və kişilik dərsi keçir” 
  Baxın,  bu Ģəxsi ermənilər öz millətlərinin öndəri sayırlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
137 
 
  Andranikizim nədir?   
Yeni erməni milli düşüncə sistemidirmi? 
 
 
Erməni  ideoloji  cərəyanlarının  içərisində  mühüm  yerə  sahib  millətçi 
təzahürlərin  baĢında  heç  Ģübhəsiz  Andranikizm  dayanır.  Və  erməni 
ideoloqlar  erməniçiliyin,  ermənizmin  bütün  dünyada  varolma  ünsürü 
kimi  Andranikizmi  ortaya  atırlar.  Andranikin  həyatını  və  fəaliyyətini 
qabartmaq, onu ĢiĢirtmək,  ondan erməni xalqının qəhrəmanı və xilaskarı 
obrazı  yaratmaq  bir  yana,  həm  də  dünyadakı  erməni  təĢkilatlarını  bu 
ideya  ətrafında  birləĢdirmək  məqsədi  güdürlər.  Onların  bir  çoxu 
Andranikin  tarixdə  oynadığı  rola  diqqət  çəkərək  tapılmıĢ  bu  formulu 
yaymağa  və  bir  milli  düĢüncə  tipi  kimi  təbliğat  vasitəsinə  çevirməyə 
çalıĢırlar.  Bu iddiadadırlar ki, Andranik Sasunlunun (ona bir ədəbiyyatda 
belə  ad  qoyulur)  ideya  və  fəaliyyətinin  müasir  dövrlə  bağlanması    və 
bəzən  də  çağdaĢlaĢdırılması  təĢəbbüsləri    ona  gətirib  çıxaracaqdır  ki, 
erməni  milləti  ən  qədim  zamanlardan  bəri  malik  olmadığı  bir  milli 
düĢüncə sisteminə sahib olacaqdır.  
   Hər halda bu fikrin daĢıyıcıları belə düĢünməkdədirlər və bir məsələdə 
onları haqlı saymaq olar ki, millətçi ruhda böyümüĢ erməni gəncliyi və 
hətta  yaĢlı  toplum  içərisində  Andranikizm  qəbuledilən  bir  sistemdir. 
Ermənistanda  bu  gün  fəaliyyət  göstərən  siyasi  təĢkilat  və  ictimai 
qurumların kökündə də məhz bu millətçi Ģovinist düĢüncə- baĢqa xalqları 
məhv etmək xəstəliyi vardır. Andranikizmin,bir cərəyan kimi hansı kökə 
söykəndiyini  də  ―tapmaq‖  erməni  ideoloqlar  üçün  çətin  olmamıĢdır.  
Onlar    təməl  olaraq  vizantizmi  ortaya  atırlar.  Guya  Andranikizm