Temanıń aktuallıǵı. Jazıwshınıń qáleminen dóretilgen prozalıq shıǵarmalarında xalqımızdıń basınan ótken unamsız hádiyseler áshkara súwretlenedi. Ásirese onıń “Xalqabad” tetrologiyasınıń úshinshi kitabında “Órdek qırǵın” atanǵan 1937-jılı Stalinlik úlken repressiyadan sońǵı ǵulǵulalı jıllardı súwretleydi.
“Xalqabad” romanınıń tórtinshi kitabında bolsa, xalqımız tariyxında ǵana emes, pútkil dúnya tariyxındaǵı eń awır jıllar – Ullı Watandarlıq urıs jıllarındaǵı waqıyalardı súwretlewge baǵıshlanadı.
Jazıwshınıń usı sıyaqlı bárshe shıǵarmalarında kórkemlew quralları, terminler, gónergen sózler, neologizmler hám basqalar aktiv qollanılǵan. Biz bolsa bul kurs jumısında jazıwshınıń shıǵarmalarında gáplerdiń mánisi boyınsha túrleriniń, yaǵnıy xabar, soraw, buyrıq, úndew gáplerdiń qollanılıwın “Xalqabad” romanı tiykarında kórip shıǵamız.
Jumıstıń maqset hám wazıypaları: Jumıstıń tiykarǵı maqseti Sháwdirbay Seytovtıń shıǵarmalarındaǵı gáplerdiń mánisi boyınsha hár qıylı túrleriniń qollanılıw ózgesheligin kóriw arqalı olardı ele de tereńirek úyreniw. Oqıwshılarda kórkem shıǵarmalarda grammatikalıq tallawdı úyreniwge baǵdarlaw. Sol arqalı olardıń sóz baylaǵın kúsheytiw, til hám ádebiyatqa teńdey qızıqtırıw, eki baǵdarda da bilimin birdey bayıtıw bolıp tabıladı.
Jumıstıń obyekti: Joqarı oqıw orınlarınıń Leksikologiya oqıtıw metodikası tiykarında alıp barıladı.
Jumıstıń predmeti: Muratbay Nızanov shıǵarmalarında baǵınıńqılı qospa gáplerdi anıqlaw boyınsha jańa pikirler kelip shıqtı.
Jumıstıń qurılısı: Biziń jumısımız kirisiw, 2 bap, juwmaqlaw, paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi hám siltemelerden turadı. Ulıwma betler sanı:27
I BAP. “Xalqabad” shıǵarmasında gáplerdiń mánisi boyınsha túrleriniń qollanılıwı
. Gáp hám onıń tiykarǵı belgileri
Qanday da bir haqıyqatlıqqa qatnaslı waqıya-hádiyseler tuwralı xabar, soraw, buyrıq mánisin bildiretuǵın sintaksislik birlik. Belgili bir tıyanaqlılıq gáp arqalı málim boladı.
Gáp bir sózden de, eki yamasa bir neshe sózlerdiń dizbeginen de dúziledi. Olar neshe sózden dúzilse de gáplik belgi- intonaciya hám bir náwiye pikir tiyanaqlılıǵın ańlatadı.
Til arqalı qarım-qatnas jasawdıń eń kishi sintaksislik birlig gáp dep ataladı.
Gáptiń ózine tán tiykarǵı belgileri tómendegiler:
Gáptiń tiykarın bas aǵzalar (baslawısh yamasa bayanlawısh) dúzedi.
Hárbir gáp intonaciya pútinligine iye boladı.
Gáptiń mazmunınan belgili bir máhálge qatnaslı is-háreket, waqıyalar xabarlanadı.
Gápler aytılıw maqsetine qaray tórt túrge bólinedi: xabar gáp, soraw gáp, buyrıq gáp hám úndew gáp.
Dostları ilə paylaş: |
