Qaraqalpaq til bilimi

Bolıp ótken

1. 
   Attıń kóz aldında qamıslı bir kól, onda mańlayında appaq ayshıǵı bar qızıl qulın quldırar, at oǵan jetiwge talpınar edidaǵı, liykin onıń qaytıp kelmes bir ómir, sol izge qaytpaytuǵın ómirdiń jılt etken elesi ekenligin bilmesten enteler edi.
   
2. 
   Bul aqsham ústine pátik túsip kiyatırǵan jerinen shorshıp oyandı.
   
3. 
   Birinshi aqsham túsinde Xalqabad soramınan Allambergen tanıǵan, álle qashshan kimi atılıp, kimi shatılıp, súyekleri sipse bolıp ketken baylardıń barlıǵı baltaların jarqıldatıp uyıqlatpadı.
   
4. 
   Bir hápte bolǵan dáwirinde Allambergen de jaydaǵı usı wájlerden paydalandı.
   
5. 
   Áyne erik pisiktiń waqtında gilti bolmaǵanlıqtan esiktiń zulpın suwırıp kirdi.
   
6. 
   Tań saz berip atıp qalıptı.
   
7. 
   Allambergenniń shıńqırıǵı ıńqıldıǵa aylanǵan eken.
   
8. 
   Bawırına basıp atırǵan at er kópshigin bılay alıp taslap, ol jer bul jerin: tilin, kózin, tamırın, ishin kórdi de, sheshin dedi.
   
9. 
   Altınshı kúnniń túsinde qádimgi Bazarbay qılıydıń hámme ayta beretuǵın, biraq elege shekem heshkim asılıp ólmegen qıysıq jiydesi rasında da darǵa aylanıptı.
   
10. 
    Doktorlar ketkennen keyin Atajannıń hayalı jayrap qalǵan oshaq basın murnın jıyırıp júrip jıynastırdı, uzaqqa aparıp lágendi tókti, qapını ashıp jaydı samallattı.
    

Bolıp atırǵan

1. 
   Mádiyar kózin alaqanı menen kólegeylep, qamshınıń ushına qaradı.
   
2. 
   Sayımbettiń usı nárseni tımsallap, ashıq aytıwǵa ózinen gúmanlanıp kiyatırǵanı Mádiyarǵa túsinikli.
   
3. 
   Mádiyar bárin kórip tur: jılannıń quyrıǵınıń jińishke ushı jerde tóselip atır, gewdesi buraw tárizles etip seksewildiń ózegin oraǵandaǵı, qarıstay alǵa sozılıp, jılan taǵı omırawın tiklep bularǵa bejireyip qarap tur.
   
4. 
   – Sonıń ushın da, inim men basshılardı, basshı bolǵanda da biziń dawısımız jetpeytuǵın, qaltırap-qaqsaǵanımız esitilmeytuǵın uluǵlardı ginalawdan awlaqpan.
   
5. 
   – Saǵan ári oylasıǵım, ári xabarım: men bul káradaǵı basshılardıń aldında shatqayaqtı urıwdı bilip otırman.
   
6. 
   Izbasqannıń góne tamınıń ayna jayları aq kesek diywallarınan quw gelleniń uńǵısınday úńireyip-úńireyip uzaqtan-aq qarayıp kórinedi.
   
7. 
   Liykin tábiyattııń bul kórinislerine mashqı etip atırǵan iyt joq, eshek arbalıǵa ergen anaw bir melle kópek te quyashqa shıǵıwdan qorqıp, arbanıń astında baratır.
   
8. 
   – Kórgen kózde jazıq joq, men kórgenlerimdi aytıp otırman.
   
9. 
   Klubqa jıynalǵanlar tabıtttı góristanǵa uzatıp, janazadan qaytqanday kewilsiz keyipte daǵısıp atır.
   
10. 
    Meni dım ayıpqa buyırmań, kewilim buzılıp, júregim eljirep baratır.
    

Bul gápler ótken hám de házirgi máháldegi xabar gáplerge mısal bola aladı.
Xabar gápler qollanılıwına qaray bolımlı hám bolımsız bolıp bólinedi:
Mısallar:
Bolımlı:

1. 
   - Ol ózi sonday gáplerge isengish.
   
2. 
   Amanlıqtıń júzi jılanday ısqırıp tur eken.
   
3. 
   Eslesem kózime lıq etip jas kele beredi.
   
4. 
   Amanlıq Sayımbettiń saqtın sındırıp jibergende kabinetke qarańǵılıq shóge baslaǵan edi.
   
5. 
   Men bir qarapayım kolxozshıman.
   

Bolımsız:

1. 
   – Onda qol qoymayman.
   
2. 
   Ol jaǵı menen meniń jumısım bolmadı.
   
3. 
   Ol qansha bozarsa da úndemedi.
   
4. 
   Sonıń ushında Sayımbet úyinde oǵada kem túneydi, jurttikine jetpey atsa da bunıń atınıń ot-jemi azaymaydı, bedesiniń murtı shaǵılıp jalshımaydı.
   
5. 
   Sayımbet topıraqqa ot qoya almadı
   

Sháwdirbay Seytovtıń “Xalqabad” romanında xabar gáplerdiń kóbisi qospa gáp túrinde berilgen.