Qaraqalpaqistan meditsina instituti medicinada informacion texnologiyalari, biofizika hám medicinaliq radiologiya kafedrasi

3. Sanoq sistemasi
Sanaq sisteması - bul málim belgiler kompleksinen paydalanǵan halda nomerlerdi jazıw qaǵıydaları kompleksi.
Nomerlerdi jazıw ushın tekǵana nomerler, bálki háripler de isletiliwi múmkin.
Nopozitsion sanaq sistemaları
Rim nomerler sisteması
Bul pozitsiyali emes, sebebi hár bir belgi mudamı birdey nomerdi ańlatadı;
Nomerler lotin háripleri menen belgilenedi:
I, V, X, L, C, D, M
(1, 5, 10, 50, 100, 500, 1000 )
Mısalı: XXX - 30; XLI - 41
Pozitsion sanaq sistemaları
PSS hasası nomerlerdi ańlatıw ushın isletiletuǵın nomerler sanı ;
Alfavit - bul nomerlerdi ańlatıw ushın isletiletuǵın belgiler kompleksi.

Nomerdiń mánisi onıń pozitsiyasiga baylanıslı, yaǵnıy. birdey nomer nomerdiń qayda jaylasqanına qaray túrli bahalarǵa sáykes keledi;

Mısalı: 888: 800; 80; segiz
Hár qanday pozitsion san sistema tiykarınıń dárejeleri jıyındısı retinde ańlatılıwı múmkin.
Ekilik SS
Sistemanıń tiykarı 2;
Alfavit (2 nomer): 0; bir;
Hár qanday ekilik sannı 2 sanınıń kúshler jıyındısı retinde ańlatıw múmkin - sistemanıń hasası;
Segizlik SS
Sistemanıń tiykarı
Alfavit ( nomerler):
Hár qanday segizlik sannı sannıń dárejeler jıyındısı retinde ańlatıw múmkin
- sistema tiykarları;
On altılıq SS
Sistemanıń hasası
Alfavit ( nomerler):
Hár qanday on altılıq sannı sannıń dárejeleri jıyındısı retinde kórsetiw múmkin
- sistema tiykarları;
Nege kóre adamlar onlıq sistemadan paydalanadılar hám kompyuterler - ekilik?
Adamlar onlıq bólshek sistemasın ábzal kóriwedi, itimal olar áyyemgi zamanlardan berli barmaqlar menen sanawǵan hám qol hám ayaqlarda olardıń on danası bar. Kompyuterler ekilik sistemadan paydalanadılar, sebebi ol basqa sistemalarǵa salıstırǵanda bir qatar artıqmashılıqlarǵa iye:
- onı ámelge asırıw ushın eki turaqlı jaǵdayǵa iye bolǵan texnikalıq apparatlar kerek (aǵıs bar - aǵıs joq, magnitlanǵan - magnitlanǵan emes hám basqalar ), onli kasrdagi sıyaqlı emes;
- tek eki jaǵday arqalı informaciyanı usınıw isenimli hám shawqımǵa shıdamlı;
- informaciyanı logikalıq ózgertiwlerdi ámelge asırıw ushın logikalıq algebra apparatınan paydalanıw múmkin;
- Ekilik arifmetika onlıqtan talay ápiwayı.
Pútkil sannı bir sanaq sistemasınan basqa hár qanday sanaq sistemasına qanday aylandırıw múmkin?
Pútkil onli sannı tiykarǵı q sistemasına ótkeriwde onı q -1 den kishi yamasa teń qaldıq qolguncha izbe-iz q ga bolıw kerek. Baza q sisteması daǵı san aqırǵınan baslap teris tártipte jazılǵan modullar izbe-izligi retinde jazıladı.

Sannı ekilik (segizlik, on altılıq ) sistemadan onlıq sanaq sistemasına ótkeriwde bul san onıń sanaq sisteması tiykarınıń dárejeleri jıyındısı retinde ańlatılıwı kerek.
bıyt 3210 -1
1011. 1 nomeri 2 = 1 * 2 3 + 1 * 2 2 + 1 * 2 0 + 1 * 2 -1 = 11, 5 10
Nomerler 210 -1
Nomer 276, 5 8 = 2 * 8 2 + 7 * 8 1 + 6 * 8 0 + 5 * 8 -1 = 190, 625 10
Nomerler 2 1 0
1 nomeri F 3 16 = 1 * 16 2 + 15 * 16 1 + 3 * 16 0 = 499 10
Informaciya kodlaw
Informaciyanı uzatıw ushın onı qanday da tárzde kodlaw kerek. Mısalı, informaciyanı milliy tilden paydalanǵan halda dawıslı signallar arqalı etkazish múmkin. Ol álippe háripleri, ierogliflar hám basqa belgiler járdeminde kodlanǵan tekst formasında usınıs etiliwi múmkin. Kompyuterler maǵlıwmattı " 0" hám " 1" kompleksi retinde ańlatadı. Bunday halda, teksttiń hár bir belgisi óziniń segiz nol hám birlik izbe-izligine sáykes keledi.
Adamlar ádetde on dana nomerden paydalanadılar, yaǵnıy. kompyuterler hám adamlar hár qıylı nomer sistemalarınan paydalanadılar.
4. Informaciya texnologiyalarınan paydalanıwda qawipsizlik hám gigiena standartları
Studentler kompyuter bólmelerinde tómendegi qawipsizlik qaǵıydalarına ámel qılıwları kerek:
- ruxsatsız kompyuter jáne onıń qosımsha apparatları elektr tarmaǵına ulanmasligi yamasa uzilmasligi kerek;
- kompyuterdiń barlıq qosımsha apparatların ruxsatsız kompyuterge jalǵaw múmkin emes;
- qorǵaw qatlamların ochmang;
- monıtor ekranına barmaqlaringiz yamasa geypara zat menen tegmang.
Kompyuter reti kelgendede tómendegilerge ruxsat berilmaydi:
- kompyuter janında qizdırıw úskenelerinen paydalanıw;
- ásbaplar qasındaǵı tez yonuvchi eritpelerdiń qopqogini oching;
- kompyuter reti kelgendege kislotalı, quramında xlor bolǵan hám ulıwma zıyanlı elementlardı kompyuterdiń ishki bólegine alıp kirisiw;
- kompyuter maydanına túrli zatlardı qoyıw;
- hól qol menen kompyuterge teging hám olardı jalǵań;
- tesiklerge qálem, sızǵısh hám basqa zatlardı jabıwtiring;
- tuymeshelerdi qattı basıń;
- kiritilgen kompyuterdi qarawsız qaldıring;
- qosılǵan kompyuterdi hám quwat dáregine jalǵanǵan kabellarni tazalang.
Paydalanıwshı bólmelerinde jaqtılıq joqarıdan hám shep tárepden bolıwı kerek.
Kompyuter reti kelgendede ortasha hawa temperaturası 20 -24 dáreje bolıwı kerek.
Kompyuterde úzliksiz islew waqtında paydalanıwshı jumıstı 25-30 minutadan aspawı kerek, waqıtı -waqıtı menen kózlerge dem beriw kerek.
Kompyuter hám paydalanıwshı arasındaǵı aralıq keminde 40 sm bolıwı kerek.
Kompyuterdi birinshi ret qosıwdan aldın, tarmaqtaǵı kernew kompyuter mólsherlengen kernewge sáykes keliwin tekseriwińiz kerek. Eger kerek bolsa, kompyuter degi kernew tuymechasini tuwrı jaǵdayǵa ornatıń.