Qarshi davlat universiteti qo’lyozma huquqida
Yüklə 307,58 Kb.
|
|
C vitamin-nordon mazali, rangsiz kristall modda. U suvda eriydigan vitaminlar ichida
qizdirishga eng chidamsizi hisoblanadi. Ovqat tayyorlash jarayonida uning ko‘p qismi kislorod ishtirokida parchalanib ketadi. Shuningdek, u og‘ir metallar-temir, mis, kumush va boshqalar tuzi ishtirokida ham oson oksidlanib parchalanishi tezlashadi. Askorbat kislota moddalar almashinuvida, ayniqsa oqsillar o‘zlashtirilishida, biriktiruvchi to‘qimalarni normal holatda tutib turishda va tiklanishda muhim ahamiyatga ega. Organizmda C vitamin yetishmasa, qon tomirlari devorining o‘tkazuvchanligi ortadi, tog‘ay va suyak to‘qimalari strukturasi buziladi, natijada lavsha (singa) kasalligi ro‘y beradi. 17
Organizmda askorbat kislota hosil bo‘lmaydi va to‘planmaydi. Organizm o‘ziga zarur bo‘lgan C vitaminni (kattalarning bir kunlik ehtiyoji 60-108 mg, bolalarniki 30-70 mg) oziq-ovqatlar bilan olib turadi. Organizmning unga bo‘lgan kundalik ehtiyoji karam, kartoshka, ko‘k piyoz, pomidor va boshqalar hisobiga qondiriladi. Askorbat kislota ko‘k chuchuk qalampir, qizil qalampir, qora smorodina, xren, qulupnay, shovul, limon, apelsin va boshqa ko‘pgina o‘simlik mahsulotlarida anchagina miqdorda bo‘ladi.Askorbat kislotaning tabiiy konsentrat na'matakdir (100 g quritilgan na'matak mevasida 1500 mg gacha C vitamin bor .) C vitamin gipovitaminozida qon tomirlari, ayniqsa kapillyarlar o‘tkazuvchanligi buzilib, teri ostiga qon quyilishi, milkdan qon ketishi kuzatiladi, bu kasallik singa yoki skorbut kasalligi deb ataladi. Odam singa bilan kasallanganda gialuronat kislota va maxsus oqsil-kollagen biosintezi ham buziladi. Bu, o‘z navbatida, suyak to‘qimasining shikastlanishiga, tishlar mo‘rt bo‘lib, tezdan tushib ketishiga sabab bo‘ladi. H vitamin (biotin) achitqilarning o‘sishi uchun zarur bo‘lgan ”bios” (hayot) deb ataluvchi omilning komponentlarini o‘rganish jarayonida Kyogl (1935 yili) tuxum sarig‘idan toza holda ajratib oldi. U 250 kg quritilgan tuxum sarig‘idan 1,1 mg biotinni ajratgan. Bir necha yil o‘tgach, bu modda kalamushlarni ham tuxum oqining zaharli ta'siridan saqlaydigan noma'lum faktor H vitamin bilan bir xil ekanligi aniqlandi. Hayvonlarda xom tuxum oqsilining zaharli ta'siri shundan iboratki, ular boshqa tomondan mukammal dietada boqilgan taqdirda ham ortiqcha tuxum oqi og‘iz orqali berilsa, yallig‘lanuvchi qizarish, butun tananing qipiqlanishi, sochning to‘kilishi va tirnoqlarning shikastlanishi bilan xarakterlanuvchi maxsus dermatit paydo bo‘ladi. Biotin odam va hayvonlar ovqatining doimiy tarkibiy qismidir, ammo tuxum oqidagi avidin nomli glikoproteid biotin bilan vitamin faoliyatiga ega bo‘lmagan mustahkam biotin-avidin kompleksini hosil qiladi. Natijada biotin oshqozon-ichak yo‘lida so‘rilmay avitaminoz paydo bo‘ladi. Biotinning kimyoviy tuzilishi asosida tiofen halqasi bo‘lib, unga siydikchil va yonshoxcha sifatida valerianat kislota qo‘shilgan. Tabiatda biotin hayvon va o‘simlik to‘qimalarida, asosan, bog‘langan shaklda topilgan. Achitqilarda u lizin bilan birikib, biotsitin hosil qilgan. Bakteriyalarda uchraydigan destibiotin ham biotin kabi biologik samaraga ega, chunki mikroorganizmlar bu moddadan biotinni sintez qila oladi. Biotin yog‘lar metabolizmida faol ishtirok etadi. Biotin hayvon mahsulotlaridan jigar va tuxum sarig‘ida anchagina bo‘ladi. Odamlarning biotinga bo‘lgan kundalik ehtiyoji 0,025 mg hisoblanadi, ammo u ovqat bilan maxsus kiritilishi shart emas, chunki ichakdagi mikroorganizmlar faoliyati natijasida hosil bo‘ladigan vitamin organizm talabini to‘la ta'min etib turadi (6, 10,12, 13, 15, 26, 32, 35, 38, 39, 48) |