Qarshi davlat universiteti qo’lyozma huquqida
Yog‘da eriydigan vitaminlar
Yüklə 307,58 Kb.
|
|
1.1.1.1.
Yog‘da eriydigan vitaminlar Yog‘da eriydigan vitaminlarga A, D, E, K vitaminlar guruhi kiradi. Bu guruh vitaminlarning eng muhim xususiyatlaridan biri organizmda zahira holda to‘planishidir. Shuning uchun organizmda ma'lum vaqt zarar miqdordagi vitaminni iste'mol qilmasa ham avitaminoz sezilmaydi. Lekin ulardan ayrimlarining organizmga ko‘p miqdorda kirib qolishi tezdan har bir vitaminga xos gipervitaminozni keltirib chiqaradi (33, 45). A vitamini organizmning barcha funksiyalarida faol ishtirok qiladi. Masalan, ko‘rish jarayonining me'yoriy bo‘lishi, qator kasalliklarga qarshi tegishli immunitetning hosil bo‘lishi, teri epiteliysining sog‘lom bo‘lishi tanada shu vitaminning yetarli darajada ekanligidan darak beradi. A vitaminning taqchilligi tufayli odam badanining terisi tovuq yoki g‘oz terisi shaklini oladi, oyoq kafti, tovon, barmoqlar terisi quruq bo‘lib ko‘chib tusha boshlaydi. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, tanada terining me'yoriy funksionallashuvi kishi salomatligining 25 % kafolatlaydi. Ichki sekretsiya bezlaridan qalqon bezning funksiyasi A vitamin va magniy elementining yetishmasligidan ancha susayib ketishi aniqlangan. Bulardan tashqari A vitamin yetishmasligidan jinsiy bezlar o‘z funksiyasini to‘liq bajarolmay, xotin-qizlarda hayz ko‘rish sikli buziladi, erkaklarda jinsiy ojizlik sodir bo‘ladi. Bu vitaminga taqchillik saraton (rak) kasalligining kelib chiqishiga ham sabab bo‘ladi. Odam va hayvonlar tanasida retinol o‘simliklar tarkibida uchraydigan provitamin- karotindan ham hosil bo‘ladi. A vitaminning ikki vitameri-A 1 va A 2
ichida ham biologik, ham amaliy jihatdan muhimi A 1 vitaminidir. U quruklikda yashaydigan barcha hayvonlar, dengiz hamda chuchuk suv baliqlari jigarida va ichki a'zolarida bo‘ladi. Faqat chuchuk suvda yashovchi baliqlar jigarida uchraydigan A 2 vitamin o‘z halqasida qo‘shimcha qo‘sh bog‘ tutishi bilan A 1 vitamindan farqlanadi. Odamning A vitaminga bo‘lgan kunlik ehtiyoji keyingi hisob-kitoblarga qaraganda o‘rtacha 5000 XB (Halqaro birlik), bu o‘rtacha 1,5 mg. ga to‘g‘ri kelib, uning 1/3 qismi retinol, qolgan 2/3 kismi esa karotindan 8
bilan shug‘ullanganida yoki boshqa kuchli stress omil (ruhiy, hissiy iztirobga tushishi, kuchli og‘riq, yuqori yoki past atmosfera bosimi sharoitida ishlash va hokazo) ta'siriga uchraganida uning retinolga bo‘lgan talabi bir necha marta oshib ketar ekan. Bunday paytlari vitamin A-ga boy mahsulotlarni kundalik iste'molda ko‘paytirish kerak. Ushbu vitaminga eng boy mahsulotlar bu qora mol jigari, sabzi, chetan (ryabina), chakanda (oblepixa), petrushka va shu kabi mahsulotlar ekan. A vitaminining yetishmasligidan yuzaga keladigan asosiy kasalliklardan biri bu qorako‘rlik yoki shapko‘rlikdir. Bunday odam qorong‘i tushishi bilan tevarak-atrofni ko‘rmay qoladi. Shapko‘rlik o‘z vaqtida bartaraf qilinmasa, yosh chiqaruvchi bezlarning atrofiyalanishi va ko‘z shoh qavatining qurib qolishi natijasida odam butunlay ko‘rmay qolishi, kseroftalmiya kabi og‘ir xastalikka mubtalo bo‘lishi mumkin. A vitamin tanada to‘qima va hujayralarning yangilanishi, yangidan hosil bo‘lishida ham faol qatnashadi. Shu sababli yosh bolalarning o‘z me'yorida o‘sishi uchun uning yetarli bo‘lishi muhim. Chunki oldin aytib o‘tganimizdek, tabiiy mahsulotlarda bir nechta vitaminlar va ma'danli moddalar kompleks holda bo‘lib, bunday yetishmagan vitaminning organizm tomonidan o‘zlashtirib olinishini yaxshilaydi. Bu borada sabzi suvini alohida ta'kidlash lozim, undan har kuni 100 g ichib tursangiz ko‘pgina vitaminlar, jumladan A vitaminga bo‘lgan ehtiyojingiz to‘la qonadi. Bitta olingan vitaminning tanaga singishi esa juda qiyin. Dorixonalardagi mavjud vitamin preparatlaridan boshqa iloji bo‘lmaganida, masalan kasallik avjiga chiqqanida tegishli mahsulotlar muhayyo bo‘lmaganida va boshqa holatlarda foydalaniladi. Tayyor vitamin preparatlarini me'yoridan oshiqcha qabul qilishning xavfli tomoni ham bor. Buni gipervitaminoz A deyiladi. Agar tanaga undan 15 mg yuborilsa, zaharlanish sodir bo‘lib, bosh og‘rishi, qayt qilish, soch tushib ketishi, epiteliy deskvamatsiyasi kabi holatlar ro‘y beradi. Bu vitaminni uning tabiiy manbalari hisobiga me'yoridan ko‘p iste'mol qilgan bilan yuqoridagidek zaharlanish holati ro‘y bermaydi. Chunki, birinchidan, yegulik mahsulotlaridan shuncha birlikdagi vitamin bor ovqat yeyilmaydi va qayd qilinganidek, hyech qanday tabiiy manbada faqat sof vitamin A mavjud bo‘lmaydi (13, 26, 28, 33, 45, 47). Yüklə 307,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|