Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Kimyoviy reaksiya tezligiga tasir etuvchi omillar – kimyoviy reaksiya tezligiga quyidagi omillar tasir etadi.

• 
  reaksiyaga kirishayotgan moddalar tabiatiga
  
• 
  reaksiyada ishtirok etuvchi moddalarning konsentratsiyasiga
  
• 
  temperaturaga
  
• 
  gazlarda bo’ladigan reaksiyada – bosimga
  
• 
  qattiq moddalarning reaksiyalarida – maydalanganlik darajasiga
  
• 
  radioaktiv nur tasiriga.
  

1. Reaksiya tezligining kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga bog’liqligi. Tasirlashayotgan moddalar qancha bir-biriga moyil bo’lsa va yangi kimyoviy moddalar hosil bo’lishi bilan tugaydigan to’qnashishlar foizi qancha ko’p bo’lsa, reaksiya tezligi katta bo’ladi.
M; H₂ + F₂ = 2HF
H₂ + Br₂ = 2HBr
Birinchi reaksiya 200 ^oC da ham portlash bilan borsa, ikkinchisi esa qizdirilganda ham sekin boradi. Bunga sabab vodorodning ftorga nisbatan kimyoviy moyilligi bromga qaraganda kattaligida (ftorning NEM bromnikiga nisbatan yuqori).
2. Reaksiya tezligining konsentratsiyaga bog’liqligi. A va B moddalar o’zaro kimyoviy reaksiyaga kirishish uchun ularning molekulalari bir-biri bilan to’qnashishi kerak. To’qnashuvlar qancha ko’p bo’lsa, reaksiya shuncha tez ketadi. Reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyasi qancha yuqori bo’lsa, to’qnashuvlar soni ko’p bo’ladi. Kimyoviy reaksiya tezligiga konsentratsiyani tasirini 1867-yil norvegiyalik olimlar; K.Guldberg va P.Vaagelar tomonidan kimyoviy kinetikaning asosiy qonuni massalar tasiri qonuni kashf etildi. Bu qonunga ko’ra: kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalar konsentratsiyalari ko’paytmasiga proporsional va reaksiya tenglamasidagi modda formulasi oldidagi koefitsent konsentratsiya darajasiga bog’liq. Masalan; NH₃ ni hosil bo’lish reaksiyasi uchun to’g’ri va teskari reaksiya tezliklari quyidagicha ifodalanadi.
N₂ + 3H₂ ↔ 2NH₃
V₁ = k [N₂] [H₂]³; V₂ = [NH₃]²
Bu formulalarda [N₂] [H₂] va [NH₃] lar tegishlicha N₂ va NH₃ larning molyar konsentratsiyalari; k₁ va k₂ lar proporsionallik koefitsentlari bo’lib, reaksiyaning tezlik doimiysi deb ataladi. tezlik doimiysi reaksiyada qatnashuvchi moddalar tabiatiga, temperaturaga, katalizatorning bor-yo’qligiga bog’liq, lekin konsentratsiyaga bog’liq bo’lmaydi.
Agar reaksiyaga kirishayotgan moddalardan biri qattiq holatda bo’lsa, masalan, uglerodning yonishi:
C + O₂ = CO₂
Bu reaksiya tezligi faqat kislorod konsentratsiyasiga bog’liq. v = k[O₂]