Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

NAZORAT SAVOLLARI
1.Eritma nima?
2.Eritma konsentratsiyasi deganda nimani tushunasiz?
3.Massa ulush va foiz konsentratsiya haqida ma’lumot bering.
4.Suyuqliklarning eruvchanligi suyuqliklarda qanday kechadi?
5. 150 g suvda 50 g CuSO4 . 5 H2O ni ertishda hosil bo’lgan eritmadagi tuzning massa ulushini (%) hisoblang.
6. 1 litr suvda (n.sh) 2.3 litr H2S erigan bo’lsa, hosil bo’lgan eritmadagi H2S ning massa ulushi nechaga teng?

6 – LABORATORIYA ISHI
ELEKTROLIT ERITMALAR VA TUZLAR GIDROLIZI
NAZARIY MA‘LUMOT
Eritmalari (shu jumladan suvdagi eritmalari) elektr tokini o’tkazadigan moddalar elektrolitlar deb ataladi. Elektr o’tkazuvchanlikning sababi elektrolit molekulalarining ionlarga, ya‘ni elektr zaryadi bo’lgan atomlarga yoki atomlar gruppasiga ajralishidir. Elektrolit molekulalarining suv molekulalari ta‘siridan ionlarga bunday ajralishi elektrolitik dissotsilanish deyiladi. musbat zaryadlangan ionlar kationlar deb, manfiy zaryadlangan ionlar esa anionlar deb ataladi. Ular o’z xossalari jihatidan atom va molekulalardan farq qiladi. Tuz, kislota va asoalar (ishqorlar) elektrolitlarga kiradi. Tuzlarning dissotsilanishi ntijasida metallarning musbat zaryadli ionlari va kislota qoldig’ining manfiy zaryadli ionlari hosil bo’ladi:
КСI = К⁺ + СI^- AI₂(SO₄)₃ = 2AI³⁺ + 3SO₄^2-
Kislotalarning dissotsilanishi natijasida musbat zaryadli vodorod ionlari va kislota qoldig’ining manfiy zaryadli ionlari hosil bo’ladi:
НСI = H⁺ + CI^- Н₂SO₄ = 2H⁺ + SO₄²⁺
Asoslar dissotsilanganda metallarning musbat zaryadli ionlari va manfiy zaryadli gidroksil ionlari hosil bo’ladi. КОН = К⁺ + ОН^- Са(ОН)₂ = Са²⁺ + 2ОН^-
Hamma elektrolitlar kuchli va kuchsiz elektrolitlarga bo’linadi. Kuchli elektrolitlar har qanday kontsentratsiyada ionlarga to’la dissotsilanadi.
Kuchsiz elektrolitlarning dissotsilanishi qaytar protsess bo’ladi. Bir vaqtning o’zida eritmada molekulalar ionlarga ajraladi va ionlar qayta birikib, molekulalar hosil qiladi:
НСN  H⁺ + CN^-
Bu hol erigan modda molekulalarining faqat bir qismi ionlarga dissotsilanganini ko’rsatadi. Eritmadagi elektrolit molekulalarining ionlarga ajralgn qismini ko’rsatuvchi son elektrolitik dissotsilanish darajasi deb ataladi va a harfi bilan belgilanadi. Dissotsilanish darajasi ham elektrolitning tabiatiga, ham eritmaning kontsentratsiyasiga bog’liq. Kontsentratsiya kamayishi bilan dissotsilanish darajasi ortadi. Kuchli elektrolitlarga ba‘zi kislotalar, masalan, Н₂SO₄, HСI, HNO₃, ishqorlar, masalan, NaOH, KOH, Ca(OH)₂ va deyarli hamma tuzlar kiradi.
Ko’pgina kislotalar, masalan, Н₂S, HCN, H₂CO₃, HCIO, CH₃COOH va ko’pgina asoslar, chunonchi, Fe(OH)_3­, Ca(OH)₂, NH₄OH, Cu(OH)₂ kuchsiz elektrolitlardir.
Kuchsiz elektrolitning dissotsilanish qaytar protsess bo’lib, u quyidagicha ifodalanadi:
AB = A⁺ - B¹
Massalar ta‘siri qonuniga ko’ra: K =
bo’ladi. Bu ifoda kuchsiz elektrolit eritmasidagi ionlar kontsentratsiyasi ko’paytmasining dissotsilanmagan molekulalar kontsentratsiyasiga nisbati biror o’zgarmas kattalik K ga teng bo’lishini ko’rsatadi (K – dissotsilanish konstantasi). Dissotsilanish konstantasining qiymatiga qarab, elektrolitning ionlarga dissotsilanish qobilyati to’g’risida fikr yuritish mumkin. Elektrolit qancha kuchli bo’lsa, ionlar kontsentratsiyasi shuncha katta va, demak, dissotsilanish konstantasining dissotsilanish darajasidan farqi shuki, u eritmadagi elektrolit kontsentratsiyasiga bog’liq emas. Eritmadagi ionlardan birining kontsentratsiyasi o’zgarsa, ionlar muvozanati siljiydi. Sirka kislota quyidagicha dissotsilanadi: НС₂Н₃О­₂  Н⁺ + С₂Н₃О^-₂
Agar bu kislota eitmasiga, uning ko’p С₂Н₃О^-₂ ion beradigan eruvchi tuzidan, masalan, NaС₂Н₃О^-₂ dan qo’shsak, yuqorida keltirilgan muvozanat sirka kislota molekulalari hosil bo’ladigan tomonga siljiydi:
Agar bu kislota eritmasiga ishqor qo’shsak, gidroksil konlari vodorod ionlari bilan bog’lanadi va muvozanat olingan kislota dissotsilanadigan tomonga siljiydi:
Ko’p asosli uchun ketma – ket dissotsilanish (bosqichli dissotsilanish) xosdir:
Н₃РО₄  Н⁺ + Н₂РО₄^- Н₂РО₄  Н⁺ + НРО₄^2- Н₂РО₄  Н⁺ + РО₄^3-