Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Xodimlarni tanlash. Xodimlarni saralash, joy-joyiga qo‘yish va tayyorlash
Xodimlarni saralash, joy-joyiga qo‘yish va tayyorlash masalasi xodimlar ishidagi markaziy masala hisoblanadi.
Xodimlarni saralash – bu tegishli lavozimlar bo‘yicha funktsional vazifalarni bajarishga layoqatlarini aniqlash maqsadida odamlar, rahbarlar va mutaxassislarni o‘rganib chiqish jarayonidir.
Boshqaruv xodimlarini saralash uch yo‘nalishda olib boriladi:
1.Boshqaruv xodimlarini tashkilot ichida yuqori lavozimga ko‘tarish.
2.Xodimni tashqaridan tayinlash yoki tanlash.
3.Xodimlar zaxirasini maxsus tayorlash.
Xodimlarni joy-joyiga qo‘yish – bu mavjud xodimlar tarkibini boshqaruv apparati ichida taqsimlashdir.
Xodimlar ishining asosiy tomoni turli mansab darajalariga mo‘ljallanayotgan shaxslarni - xodimlar zaxirasini tayyorlash va o‘qitish muammosi hisoblanadi. Xodimlar zaxirasini tayyorlashni ikki bosqichda olib borish tavsiya etiladi:
1.Tashxisiy – mutaxassisni xizmat doirasida yuqoriga ko‘tarish uchun qobiliyatini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi.
2.Zaxirani imkoni boricha turli kurslarda, malaka oshirish institutlarida va h.k.larda o‘qitish va tayyorlash.
Ishchilarning ishlab chiqarishga ijodiy yondashishlari uchun qo‘yiladigan talablar ularning bajarayotgan ishlari bo‘yicha mustaqilliklari va mas’uliyatlarini oshirilishini, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda faol ishtirok etishlarini, mehnat natijalariga bevosita manfaatdorliklarini ta’minlaydi. Shu tufayli, ishchilarning ma’lumoti, kasbiy mahorati, shaxsiy madaniyati va axloqi kabi xodimlarni baholash mezonlari yangi ma’no va mazmun kasb etadi. Odamlar tashkilotning eng qimmatli zaxirasi deb qaraladi. Tashkilotning faoliyat ko‘rsatish rejalari ishlab chiqilib, ma’qul tashkiliy tuzilma loyihalashtirilgandan so‘ng muhim boshqaruv funksiyasini bajarish – xodimlarni saralash va baholash vaqti keladi.
Xodimlarni saralash mas’uliyati to‘laligicha xodimlar bo‘yicha menedjer zimmasida bo‘ladi. Xodimlarni saralash jarayoni quyidagi rasmda ko‘rsatilgan:

O‘tkazish normalari




Kasbiy mahorat tavsifi



Tеstlar, masalalar, va mashqlar tanlash



Davogarlarni taklif etish



Tеstdan va suhbatdan o‘tkazish



Nomzod bilan yakuniy suhbat

Olingan natijalarni qayd qilish

Qaror qabul qilish: qabul qilnsin; qo‘shimcha tеstdan o‘tkazish; talabga javob bеrmaydi

Nomzodlarni baholash mеzonlari



Nomzodlarni baholash mеzonlari

Olingan natijalarni qayd qilish

aror qabul qilish: qabul qilnsin; qo‘shimcha tеstdan o‘tkazish; talabga javob bеrmaydi

Nomzod bilan yakuniy suhbat

Xodimlarni saralash jarayoni sxemasi

Ishning bu qismida xodimlarni saralash texnologiyasini ko‘rib chiqamiz, tashkilotning xodimlarga bo‘lgan ehtyojini aniqlaymiz.
Xodimlarni rejalashtirish – bu korxonaning xodimlarga bo‘lgan ehtiyojini aniqlash jarayonidir. Ya’ni, kelgusida qayerda, qachon, qancha, qanday malakali, qanday qiymatdagi va qanaqa xodimlar talab qilinishini aniqlashdir. Xodimlarga bo‘lgan ehtiyoj deyilganda kelgusidagi vazifalarni hal etish uchun kerak bo‘ladigan xodimlar miqdori tushuniladi.
Umuman olganda korxonaning mehnat resurslariga bo‘lgan ehtiyoji tovar va xizmatlarga bo‘lgan talab hamda mehnat unumdorligi darajasi bilan aniqlanadi.

	Xodimlar siyosati
Ishga qabul qilish tamoyillari, vazifalar (majburiyatlar, mehnat faoliyati turi), shaxsni kasbiy rivojlantirish
	XODIMLARGA BO‘LGAN EHTIYOJNI REJALASHTIRISH
Berilgan vaqt nuqtasida qanaqa va qancha ishchi kuchi bo‘ladi? Unga qayerda talab mavjud? Qanaqa va qancha ish o‘rni bor?
	ISHGA QABUL QILISHNI REJALASHTIRISH
Tashqi rejalashtirish Ichki rejalashtirish Qayerdan, qanday qilib va qachon ishga qo‘shimcha xodimlar qabul qilinadi? Qaysi va qancha xodimlar, qachon va qancha vaqtga xizmat bo‘yicha siljishlari, lavozimga ko‘tarilishlari lozim.
	XODIMLARNI QISQARTIRISHNI REJALASHTIRISH
Qanaqa va qancha ishchi kuchi korxonada qoldirilishi kerak? Qanday tadbirlar o‘tkazilmoqda?
	XODIMLARNI SARALASH VA O‘QITISH XARAJATLARINI REJALASHTIRISH
Tashkilot xodimlarini shakllantirish va rivojlantirishga moddalar bo‘yicha qanday xarajatlar ko‘zda tutilgan?
	XODIMLARNI KASBGA OID O‘QITISHNI REJALASHTIRISH
Qanaqa va qancha o‘quv tadbirlari talab qilinadi? Ko‘zlanayotgan ish joylariga mo‘ljallab yangi xodimlar malakasi oshirilayaptimi yoki mavjud xodimlarnikimi?
	XODIMLARNI RIVOJLANTIRISH ISHLARINI VA ISTIQBOLINI REJALASHTIRISH
Qancha va qaysi ishchilar, qachon va qanday lavozimga tayinlanadilar?

Xodimlarni rejalashtirish
Boshqaruv nazariyasi va amaliyotida xodimlarga bo‘lgan talabni aniqlashda bir qancha usullar qo‘llanadi. Menedjment uchun ekonometrik usul va tendentsiyali loyihalash usuli ko‘proq ahamiyat kasb etadi.
Ekonometrik usul yordamida ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyoj kelgusi qaysidir yil uchun taxmin qilinayotgan talab darajasidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Tendentsiyali loyihalash usuli umumiy ishchi kuchi miqdori va tuzilishining oldingi yillardagi o‘zgarish tendentsiyasini loyihalashtirilayotgan yilga ko‘chirishni ko‘zda tutadi. Bu usullar va shunga o‘xshash boshqa (normativli, ekspertizali va h.k.) usullar mutaxassislarni tayyorlash asosiy bosqichidagi maxsus kurslarda o‘rganilgan.
Ishga olish jarayonining sifat nuqtai nazaridan ma’nosi ishlash uchun zarur malakaga ega bo‘lgan nomzodlarni topishdir. Bunda mavjud bo‘sh joy to‘g‘risida to‘liq tavsif berish juda muhim.

Bo‘sh joylar mavjudligi to‘g‘risidagi quyidagi e’lon sxemasidan foydalanish mumkin:

Firma to‘g‘risidagi axborotlar mazmuni

firmaning nomi (belgisi) firma joylashgan manzil korxonaning katta-kichikligi xodimlar soni boshqaruv shakli (uslubi)