Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Ichki shaxsiy nizo

Shaxslararo nizo

Shaxs va guruh o’rtasidagi nizo

Guruhlararo nizо

• 
  ochik nizolar
  
• 
  yopik nizolar
  
• 
  obеktiv nizolar
  
• 
  subеktiv nizolar
  

• 
  konstruktiv nizolar
  
• 
  dеstruktiv nizolar
  
• 
  simmеtrik nizolar
  
• 
  assimmеtrik nizolar
  

Ichki shaxsiy nizo bir kishining o’ziga bir-biriga zid topshiriqlar berilib, rahbarning pirovard talabi bir-biriga mos kelmay, bajaruvchi bunday holda nima qilishini bilmay xunob bo’lgan hollarda vujudga keladi.
Shaxslar o’rtasidagi nizo ko’p hollarda ularning u yoki bu masalaga bo’lgan nuqtai nazarining mos tushmasligi, rahbarlar o’rtasida resurslarni taqsimlash, xodimlar bilan rahbar o’rtasida ish sharoitini qoniqarsizligi kabilar yuzasidan vujudga kelishi mumkin.
Ochiq nizolar odatda qarama-qarshi tomonlarning kuz oldida, Tug’ridan-Tug’ri vujudga keladi. Ular tuqnashish sodir bulgunga kadar tulik yetilgan bo’ladi. Bunday nizolar rahbariyat nazorati ostida turganlingi sababli korxona uchun unchalik xavf tugdirmaydi va ularni boshqarish oson kechadi.
Yopik nizolar uta xavflidir. Bunday nizolarni asta-sekin, belgilangan fursatda portlaydigan minaga uxshatsa bo’ladi. Agar nizo hali «yetilmagan» yoki ularni odamlar nigoxidan yashirilsa, boshqacha qilib aytganda nizo kishilar «ichida» bo’lsa, bilingki, bu nixoyat xavfli va uni boshqarish juda kiyin.
Obektiv nizolarga korxonaning rivojlanish jarayonida yuzaga chiqadigan real kamchiliklar va muammolar bilan bog’liq nizolar kiradi. Bu nizolar amaliy nizolar bo’lib ishlab chiqarishni rivojlantirish, rahbarlik uslubini takomilashtirish, korxonada normal «ruxiy iklim» ni yaratish uchun xizmat qiladi.
Subektiv nizolarga kishilarning u yoki bu vokelikka bo’lgan shaxsiy fikrlarining turlichaligi oqibatida vujudga keladigan nizolar kiradi. Bu nizolar tabiati boyicha xis-tuyguga, xissiyotga berilish, kizikkonlik oqibatida yuzaga chiqadi.
Konstruktiv nizolar korxona maqsadiga muvofiq uzgarishlar qilinishi, oqibatda esa nizo chiqadigan obekt (sabab)ni bartaraf etishni nazarda tutadi. Agar nizo hech qanday asosga ega bulmasa, unda bu nizo destruktiv nizo deb yuritiladi. Bunday nizolar xodimlar o’rtasidagi munosabatlarni barbot etadi, sungra ishlab chiqarish jarayonini, boshqaruvchilarni izdan chiqarish payida bo’ladi.

Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar

Nizoning kelib chiqishi va tuqnashishning sodir bulishi bir butun jarayon bo’lib, bu jarayon quyidagi bosqichlarni uz ichiga oladi (28-chizma).
Nizoning yettita funktsional oqibati ma'lum. Bu oqibatlar nizoni boshqarishning ijobiy samara berganligini ifodalaydi. Masalan, birinchi oqibat:

• 
  nizoni hal qilishda har ikkala tomon uchun ma’qul qaror qabul qilinishida namoyon bo’ladi. Qarama-qarshi tomonlar nizo yechimiga teng manfaat nuqtai nazaridan yondashilganda mamnun koladigan. Bunday oqibat uz navbatida nizo yechimi boyicha qabul qilinadigan qaror tusiklarini, ya'ni qarama-qarshi tomonlarning bir-biriga bo’lgan:
  
• 
  adovatni;
  
• 
  xusumatni;
  
• 
  dushmanlikni;
  
• 
  adolatsiz kabi garazli tusiklarni yumshatishga yoki butunlay yuqotishga imkon beradi.
  

Funktsional oqibatning boshqa kurinishida qarama-qarshi tomonlarning ko’proq hamkorlik qilishiga, xattoki kelgusida ham urtada nizo chikarmaslikka bo’lgan moyilliklari namoyon bo’ladi.
Agar nizolarni boshqarishning samarali yo’llari topilmasa, u holda maqsadga erishishga halakit beruvchi quyidagi kurinishdagi disfunktsional oqibatlar yuzaga kelishi mumkin ya'ni:

• 
  qoniqmaganlik, mamnun bulmaslik, norozilik;
  
• 
  yomon ruxiy holat;
  
• 
  kunimsizlikning oshishi;
  
• 
  mehnat unumdorligining pasayishi;
  
• 
  kelajakda hamkorlikning susayishi;
  
• 
  o’zining guruhiga ko’proq sadokat va boshqa guruhlar bilan raqobatni susaytirish;
  
• 
  qarshi tomonni faqat «dushman» deb gumonsirash,o’zining maqsadini ijobiy, qarshi tomonning maqsadini esa faqat «salbiy» deb uylash;
  
• 
  hamkorlikka chek koyish va qarama-qarshi tomonlar bilan nizoga chiqish;
  
• 
  o’zaro munosabat va hamkorlikni sussaytirib, adovatni, xusumatni kuchaytirish;
  
• 
  urguni uzgartirish: diqqat-e'tiborni ko’proq real muammoni yechishga emas, balki nizo jarayonida «golib» chiqishga qaratish.
  

Nizoli vaziyaт

Nizo kеlib chiqmaydi





Nizo sabablari



Nizoning kеngayib kеtish mumkinligi



Vaziyatni sеzish



Nizo kеlib chiqadi



Nizoni boshqarish



Funktsional va disfunktsional oqibatlar


Nizoning kelib chiqish va tuqnashish jarayoni modeli.
Bu oqibatlar faqat salbiy tomonga ishlaydi va nizo yetilmagan bo’lsa – yetiltirishga, tuxtab turgan bo’lsa - kuzgatishga, jiddiy bulmasa– jiddiylashtirishga, tuqnashish extimoli bo’lib turgan bo’lsa uni amalga oshirishga xizmat qiladi. Qisqasi, adovat tegirmoniga suv kuyadi.

Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf etish

Nizoli vaziyatlarni boshqarishning bir qator samarali usullari mavjud. Ularni quyidagi ikki yirik guruhga bulish mumkin (14.3.-chizma).
Tarkibiy-tashkiliy usullarga quyidagilar kiradi.
Ishga bo’lgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunktsional usulga mutlako zid bo’lib, bunda har bir xodim va bulimlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi.
Muvofiqlashtirish va integratsiyalash usuli. Bu usul ogzaki buyruq (amr) zanjiri deb yuritiladi.