QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

Cədvəl 19.2  

Ölkələr üzrə gövşəyən ev heyvanlarının miqdarı  

(2000-ci il üçün), mln. baş 

 

Ölkə 

İri buynuzlu mal-qara və 

kəl 

Qoyun və keçilər 

 

1 2 

3 

Avstraliya 26  117 

Argentina 55  17 

Banqladeş 24  35 

Braziliya 169  31 

Böyük Britaniya 

11 

45 

Hindistan 313  181 

Çin 127 

279 

Meksika 30  16 

Nigeriya 20  45 

Pakistan 45  72 

Rusiya 28 16 

ABŞ 98 9 

Fransa 20 11 

Efiopiya 35  39 

Qalanlar 509  868 

Cəmi 1510 

1780 

 

Mənbə: FAO, FAOSTAT Statistics Databuse, 

 updated 2 may 2001 

Planetar miqyasda demək olar ki, otlaqların yarısı bu və ya digər dərəcədə deqradasiyaya məruz qalmışdır. 

ABŞ-ın Daxili İşlər Nazirliyinin dövlət torpaq idarəsi üzrə Bürosu 2000-ci ildə dövlət otlaq torpaqlarının 

təftişini həyata keçirdi. Təftişin nəticələri göstərdi ki, təbii otlaqların yalnız 36%-i yaxşı vəziyyətdədir, qalanları 

isə orta və ya pis vəziyyətdədir.  

Digər regionların otlaqlarının vəziyyətinin pisləşməsi haqqında məlumat az olsa da, Afrikanın misalından 

aydın olur ki, mal-qaranın miqdarı ilə  əhalinin sayının nisbəti uyğun gəlir. 1950-ci ildə 238 mln Afrika 

əhalisinin 273 mln baş ev mal-qarası olmuşdur. 2000-ci ildə isə burada 794 mln əhali 680 mln ev mal-qarasına 

malikdir. Bu kontinentdə daima taxılın çatışmazlığı hiss olunur, odur ki, burada olan 230 mln baş iribuynuzlu 

mal-qara, 241 mln qoyun və 209 mln keçi seyrək otları didməklə yarpaq və zoğlarla qidalanır, mövcud ot örtüyü 

onların yemlənməsi üçün iki dəfə azlıq edir.  

İran Yaxın Şərqin ən sıx əhalili ölkəsi olub, 70 mln əhali yaşayır və burada otlaqlar hədsiz yüklənir. Burada 

iri buynuzlu mal-qaranın sayı 8 mln baş, qoyun və keçilərin sayı isə 81 mln baş hesablanır və onlar əfsanəvi 

xalça toxuculuğunun mənbəyi (xammalı) hesab olunur. Lakin ölkədə qoyun və keçilərin miqdarı insanın sayını 

keçdiyindən (insanlar əsasən qoyun əti ilə qidalanır) otlaqlar mal-qaranı yemlə  təmin edə bilmir və deqrada-

siyaya  uğrayır. 

Çində  də belə problem mövcuddur, ölkənin  şimal-qərbində 1978-ci ilin iqtisadi reformasından sonra ev 

mal-qarasının miqdarı xeyli artmışdır və hazırda onlar üçün otlaq çatışmır. Məsələn, Qonq vilayətində yerli ot-

laqlar hesablamaya görə 3,7 mln qoyunu yemlə təmin etməyə qadirdir, lakin 1998-ci ilin sonunda onların sayı 

5,5 mln-a çatmışdır, bu isə otlaqların imkanından xeyli çoxdur. Bunun nəticəsində ot örtüyü kasatlaşır, seyrəlir, 

nəticədə otlaqlar səhraya çevrilir.  

Hazırda bütün inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mal-qaranın yemə olan tələbatı mövcud otlaqların dayanıqlı 

ehtiyatından yüksəkdir. Hindistanda 2000-ci il üçün lazım olan yemin miqdarı 700 mln ton olduğu halda, 

mövcud otlaqlar yalnız 540 mln ton yem verməyə qadirdir. Hindistanın torpaqdan istifadə Milli şurası  xəbər 

---

 

291

verir ki, Radcastan və Karnataka ştatlarında yüksək dərəcədə pozulmuş  kənd təsərrüfatı sahələrində 

heyvandarlığın yemə olan tələbatı yalnız 50-60% ödənilir, bu isə mal-qaranın məhsuldarlığını aşağı salır.  

Otlaqlardan hədsiz istifadə edilməsi ilə əlaqədar torpağın gücdən düşməsi iqtisadiyyata böyük ziyan vurur. 

Otlaqların deqradasiyasının (tapdanmasının) ilk mərhələlərində torpağın məhsuldarlığının artırılmasına xərclər 

çoxalır. Deqradasiya prosesləri davam etdirildikdə bitki örtüyü dağılır, bu isə torpağın eroziyasına səbəb olaraq 

tam yararsız hala salır. Yerin quraqlıq regionlarının BMT tərəfindən qiymətləndirilməsi göstərdi ki, otlaqların 

deqradasiyası ilə əlaqədar mal-qaranın məhsuldarlığının aşağı düşməsi nəticəsində 1990-cı ildə ümumi itkinin 

miqdarı 23 mlrd dolları keçmişdir (cədvəl 19.3).