QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

Cədvəl 21.1 

 

Müxtəlif intensivli akustik təsirə qarşı orqanizmin reaksiyası 

 

Akustik təsir mənbəyi 

Səsin 

səviyyəsi, dBA 

Uzun müddət akustik 

təsirə orqanizmin 

reaksiyası 

 

1 2 

3 

Yarpaqların, ləpənin səsi  

20 

Sakitləşdirir 

Mənzildə, sinifdə orta güclü səs   

40 

Gigiyenik norma 

Magistralda yerləşən binanın 

daxilində  

60 

Qıcıqlanma hissi, yorğun-

luq, baş ağrısı verir  

---

 

346

1 2 

3 

Televizor  

70 

Qatar (metroda və  dəmir yolun-

da) 

80 

Çığıran adam  

80 

Motosiklet  

90 

Dizel yük maşını  

90 

300 m yüksəklikdə uçan reaktiv 

təyyarə 

95 

Eşitmə  tədricən zəifləyir, 

əsəb-psixi xəstəliyi stresi 

(əzginlik, həyəcan, 

təcavüzkarlıq), mədə yarası, 

hipertoniya  

Toxuculuq fabrikində səs 110 

Pleyerin səsi  

114 

Alkoqola bənzər səs 

sərxoşluğu, yuxu və psixi 

sağlamlığı pozur, karlığa 

səbəb olur  

Toxucu dəzgahı  

120 

Kömürsındıran çəkic  

120 

Reaktiv mühərrik (25 m 

məsafədə uçan zaman) 

140-150 

Diskotekada səs  

175 

Simfonik orkestr  

115 

 

Nəqliyyat vasitələrinin səsinin intensivliyinin (dBA) aşağıdakı kimi olması aşkar edilmişdir:  

minik avtomobili –  

 

5-80 

yük avtomobili –    

0-90 

motosiklet –  

 

 

0-95 

mühərrikli qayıq -   

0-95 

metro qatarı -  

 

 

-95 

adi qatarlar -  

 

 

5-100 

təyyarə uçan zaman -  

 

10-130 

iri reaktiv təyyarə -  

55-160 

Böyük nəqliyyat axınının səs cəmi yüksək səviyyəyə (90-95 dBA) çatır və magistralda sutka boyu davam 

edir. Nəqliyyat səs-küyündən ən çox şəhər, həmçinin iri avtomagistralın dəmir yolları və stansiyaların, dəniz və 

çay limanları, aeroportların yaxınlığında yerləşən yaşayış məntəqələrinin əhalisi əziyyət çəkir. Son 100 ildə Al-

maniyada gündəlik səsin səviyyəsi 7 dəfə artmışdır.  

Sankt-Peterburq, Moskva, Nijniy-Novqorod, Yekaterinburq və digər iri şəhərlərdə  səsin ekvivalent 

səviyyəsi orta hesabla 73-83 dBA, maksimum – 90-95 dBA təşkil edir, yaşayış binaları yaxınlığında səsin 

səviyyəsi 65-80 dBA-ya çatır, bu isə yol verilən səviyyədən (YVS) xeyli yüksəkdir. Moskvada 1992-ci ildə 

2000-ci il daxil olmaqla avtonəqliyyatın sayı üç dəfədən artıq çoxalmışdır, bununla əlaqədar  əhaliyə  səs-küy 

yükü də yüksəlmişdir.  

Romada avtomobil nəqliyyatından akustik çirklənmənin payına 75%, dəmir yoluna – 8%, avianəqliyyat və 

tikintiyə 12%, sənaye obyektlərinə 5% düşür. Meqapolislərdə  səs (səsin ekvivalent səviyyəsi) 65-80 dBA 

arasında dəyişir.  

Pekin 

 

    65 

Mexiko, Madrid, Paris 

 

 

70 

Honkonq, Nyu-York, Moskva 

 

75 

Roma, 

Berlin 

   80 

San-Paulu 

    95 

İri şəhərlərin əhalisi (60%-dən çoxu) akustik çirklənmə şəraitində yaşayır, çirklənmə parametri yol verilən 

həddi keçir. Səsin səviyyəsi orta hesabla 3 dBA miqdarında artır. Mütəxəssislərin fikrinə görə, birləşmiş Avro-

pada 130 mln-dan artıq adam, səviyyəsi 65 dBA-dan yüksək intensivlikli səsin təsirinə məruz qalır, 400 mln-dan 

artıq adama isə səviyyəsi 55 dBA-nı keçən səs (yəni normativdən artıq) təsir göstərir.  

Yeniyetmələr üçün pleyerlər  və  diskotekalar xüsusilə  təhlükə yaradır.  Skandinaviya alimləri belə 

nəticəyə  gəlmişlər ki, hər beşinci yeniyetmə  ağır eşidir, lakin çox vaxt bunun səbəbini anlamır. Səbəbi isə 

pleyerlərdən sui istifadə  və diskotekalardakı  səs-küydür. Diskotekalarda səsin adi səviyyəsi 80-100 dBA 

---

 

347

arasında tərəddüd edir, pleyerin səsinin gücü 100-114 dBA-ya çatır. Elə kömürsındıran çəkic də, belə 

qulaqbatırıcı  səslə  işləyir, lakin belə  vəziyyətdə  səsdən qorunma tədbiri nəzərdə tutulur. Fransız 

mütəxəssislərinə görə, pleyer əsrində  eşitmənin pozulması  gənclərdə müşahidə olunur və pleyerdən sonra bu 

adamlar eşitmə aparatına keçməlidir.  

Bakının  şadlıq evlərində musiqi səsinin səviyyəsi demək olar ki, diskotekalardakı  səsin səviyyəsinə 

yaxındır. Burada eşitmənin pisləşməsinin ilk simptomunu «toy» effekti adlandırmaq olar. Çoxsaylı insanların 

toy məclisində gur səsin təsirindən yanında  əyləşən ayrı-ayrı  məclis iştirakçılarının danışıq səsini və nitqini 

qarışıq salırsan, bilmirsən kim nədən söhbət edir, nə üçün gülür, pis vəziyyətdə qalırsan. Toydan çıxanda elə bil 

başın  şişir, süstləşirsən, o gecəni yata bilmirsən, səhər isə  iştahan olmur, əzgin halda durub evdən çıxmağa 

çalışırsan. Sonralar isə çoxsaylı görüşlərdən kənarlaşmağa çalışırsan, bu isə insanı sosial təcrid olunmağa, 

təklənməyə aparır.  

Musiqinin səsi ucaldıqca orqanizmdə çoxlu miqdarda stres hormonları, məsələn adrenalin yaranır. Bu za-

man qan damarları daralır, bağırsağın fəaliyyəti ləngiyir. Sonralar isə bütün bunlar ürəyin və qan dövranının 

fəaliyyətini də pozur. Bu həddindən artıq yüklənmə infarkta səbəb ola bilər.