QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

Cədvəl  16.3  

 

1990-2100-cü illər dövründə təbii mühit və iqlimin gözlənilən  

vəziyyəti və sosial-iqtisadi göstəriciləri 

 

İl  

Yer 

əhalisi, 

mlrd. 

nəfər  

Qlobal 

milli 

məhsul, 

10

12

 doll/il 

Ozonun 

yerüstü 

konsentra-

siyası,  şərti 

vahidlə 

CO

2

-nin 

konsentra-

siyası,  şərti 

vahidlə  

Qlobal 

temperaturun 

dəyişməsi, 

0

C 

1990 5,3 

21 

- 

354 

0 

2000  6,1….. 6,2  25 ….. 28 

40 

367 

0,2 

2050 

8,4 

….11,3 

59 … 187 

60 

463 …. 623 

0,8 …. 2,6 

2100 

7,0 …. 

15,1 

197 …. 

550 

>70 

478 ... 1099 

1,4 ….. 5,8 

 

---

 

241

Beləliklə, XXI əsrdə  kənd təsərrüfatı  fəaliyyəti təbii mühitin və iqlimin kifayət dərəcədə tez dəyişilməsi 

şəraitində keçəcəkdir. Bu isə öz növbəsində aqroiqlim rayonlaşdırılmasını  və  kənd təsərrüfatı bitkilərinin 

istiliklə və rütubətlə təmin olunması göstəricilərinin hesablanmasını, ümumi bioloji potensiala yeni yanaşmalar 

və metodların işlənib hazırlanmasını tələb edir.  

 

16.6.6. Qlobal istiləşmənin aqroiqlim resurslarına və  kənd təsərrüfatı istehsalının məhsuldarlığına 

təsiri 

Ümumrusiya elmi-tədqiqat kənd təsərrüfatı meteorologiyası institutunun (ÜETKTM) alimləri yaxın 

onilliklərdə Rusiyanın ərzaq təhlükəsizliyinin, iqlimin qlobal istiləşmə prosesinin sürətindən və istiqamətindən 

asılı olmasını göstərir. 1970-ci ildən 1990-cı il daxil olmaqla Rusiyanın Avropa hissəsində iyulda torpağın bir 

metrlik qatında məhsuldar rütubətliyinin ehtiyatı orta hesabla 26% artmışdır. Bu isti dövrdə yağıntıların 20% 

çoxalması və buxarlanmanın 4% azalması hesabına olmuşdur. Bunun nəticəsində 20 illik dövr ərzində taxılın 

iqlimlə şərtlənən məhsuldarlığı 14% artmışdır (Sirotenko, Abaşina, 1994).  

ÜETKTM-in alimləri qlobal istilik (parnik) effektinin kənd təsərrüfatı istehsalına təsirinin nəticələri 

problemini tədqiq edərək, belə qənaətə gəldilər ki, təmiz iqlim parametrlərinin təsirindən başqa, həm də fotosintez 

prosesinə  təsir göstərən atmosferdə CO

2

-nin konsentrasiyasının artması, həmçinin torpağın yüksəlməkdə olan 

antropogen deqradasiyası və s. nəzərə alınmalıdır. Bir sıra aqrokimya işlərində göstərilir ki, Rusiyada şum qatında 

humusun ehtiyatı hər il ümumi ehtiyatdan 0,3 …. 0,7% azalır. 

Yuxarıda göstərilən üç ssenari üzrə (GFDL, CCC, EMİ) hesablamalara görə, Rusiyada iqlim resursları 

2030-cu ilə kimi xeyli dəyişəcəkdir. İsti dövrün davamiyyəti (

>5

0

C-dən yüksək) ölkənin müxtəlif regionlarında 

orta hesabla 15-38 gün artacaqdır;  buxarlanma isə 10-25% yüksələcəkdir.  

İstənilən ssenari üzrə istiliyin artması kənd təsərrüfatı bitkilərinin istiliklə təmin olunmasının çoxalması ilə 

müşayiət olunacaqdır; 5

0

C-dən yuxarı temperatur cəmi həmin dövr ərzində 450 …..550

0

C yüksələcəkdir.  

İqlimin quraqlıq (aridlik) dərəcəsinin mühüm indikatoru torpağın şum qatında olan məhsuldar rütubətliyin 

miqdarıdır. Belə ki, arid ssenarilərində (GFDL və CCC) yazdan başlayaraq vegetasiya dövrünün sonuna qədər 

torpağın metrlik qatında rütubətlik ehtiyatının hər yerdə azalması gözlənilir. Hesablamalara görə maksimum 

quruma iyul ayına təsadüf edir, bu zaman torpağın nəmliyi indiki səviyyəyə nisbətən 20 … 23% azalacaqdır, 

belə azalma xüsusilə mühüm kənd təsərrüfatı regionu hesab edilən Şimali Qafqazda olacaqdır, burada torpağın 

nəmliyi 40% azalacaqdır (Qrinqof, 2004).