QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

16.6.8. Atmosfer havasının yüksək temperaturunun əhalinin  

sağlamlığına təsiri 

Ekstremal isti hava şəraiti ürək-damar sistemi və ya tənəffüs orqanlarının xroniki xəstəlikləri olan yaşlı 

adamların ölümünə  səbəb olur. Belə ki, 2003-cü ildə Avropada uzun sürən çox isti hava şəraiti bir sıra ölüm 

hadisələrinə  səbəb oldu. Bu vaxt ərzində  hərarətin təsirindən  əlavə ölənlərin sayı ÜST-nin məlumatına görə 

Fransada 14 min, İtaliyada 4 min, İspaniyada 6 min, Portuqaliyada 1 min nəfərdən artıq olmuşdur.  

Rusiyanın  şimal və  cənub regionlarında iqlimin istiləşməsinin  əhalinin sağlamlığına təsirinin nəticələri 

müxtəlif ola bilər. ABŞ-ın və Kanadanın iki şəhərində, SSRİ-nin Asiya respublikaları en dairəsində yerləşən 

cənubi Dallasda və Rusiyanın Stavropol, Krasnodar, Soçi, Tuapse, Mineralnıye Vodı şəhərlərinin cənubi analo-

qu ola bilən  şimali Morealda baş verən ölüm hadisələrinin müqayisəsi bunu təsdiq edir. Monrealda əhalinin 

ölüm hadisələri 29

0

C-dən, Dallasda isə 39

0

C-ni keçdikdən sonra başladı. London və Budapeşt kimi Avropa 

şəhərlərində əhalinin ölüm hadisələrinin artması 20-23

0

C-ni keçdikdə başladı.  

Ölüm hadisələrinin  əsas səbəbləri ürəyin işemiyası (yerli qanazlığı), diabet, tənəffüs yolları orqanlarının 

xəstəlikləri, özünə  qəsd etmə, xəstəxanaya yerləşdirmənin səbəbləri – ürək-damar sistemi, tənəffüs yolları, 

böyrək, sinir sistemi, epilepsiya xəstəlikləri hesab olunur. Bu onu göstərir ki, hərəkətli hava yalnız ürək-damar 

sisteminin pozulmasına deyil, həm də insanın psixoloji vəziyyətinə təsir göstərir.  

2002-ci ilin yayında Moskvada olan vəziyyətin təhlilinə əsaslanaraq, S.M.Novikov tərəfindən çox isti hava 

və havanın çirklənmə səviyyəsi ilə əhalidə yüksək ölüm hadisəsi arasındakı əlaqə təsdiqini tapmışdır. Anomal 

(normadan yüksək) yüksək temperatura meşə yanğınları  və torfluğun yanması  səbəb olmuşdur. Bunun 

nəticəsində şəhərdə tipik smoq vəziyyəti və artmosfer havasının yüksək səviyyədə çirklənməsi baş vermişdir. 

Tüstü ilə əlaqədar yollarda görünmə dərəcəsi aşağı olmuş, müvəqqəti olaraq şəhərin şərq hissəsində aeroportlar 

işləməmiş. havada yanıq hiss olunmuş, yerli sakinlər gözlərində  qıcıqlanma, tənəffüsün çətinləşməsi, baş 

ağrılarından  şikayət etmişlər. Hərəkətli çirklənmiş hava dövrü ərzində azot-2-oksidin təsirindən ümumi ölüm 

hadisəsinə əlavə ölüm 104, ürək-damar xəstəliyindən 44, kəskin infarkdan 22 hadisə müəyyən edilmişdir. Dəm 

qazından  əlavə ölüm hadisəsi 107, miokard infarktından 20 hadisə müəyyən edilmişdir. Xırda dispers asılı 

hissəciklərin (PM

2,5

) təsirindən əlavə ölüm hadisəsi 196 (asılı hissəciklərin konsentrasiyası 1,0-1,5 mq/m

3

 təşkil 

etmişdir) təyin edilmişdir. 2002-ci il 27 iyuldan 18 sentyabr daxil olmaqla ozonun təsirindən əlavə ölümün sayı 

34, ürək-damar xəstəliklərindən isə 18 müəyyən edilmişdir.  

Yüksək hərarət şəhərlilər üçün xüsusilə təhlükəlidir. Hətta «istilik adası» effekti qeydə alınmışdır, bu, bir 

qayda olaraq meqapolisin mərkəzində yüksək inzibati binalar yerləşən, praktiki olaraq hər yeri asfalt örtülü, az 

yaşıllığı olan ərazidə yerləşir. Beləliklə, yüksək hərarət yalnız  əhalinin daha zəif qrupu (yaşlı adamlar, 

aztəminatlılar, kiçik yaşlı uşaqlar) üçün, həm də şəhərin mərkəzində işləyən dövlət adamları üçün də risk fakto-

ru sayılır. Çox isti havada evdə kondisioneri olmayan yaşlı adamlar və yay dövründə  şəhərdən kənara çıxa 

bilməyən imkansız,  şikəst adamlar son dərəcə risk faktoruna məruz qala bilirlər. Epidemioloji tədqiqatlar 

göstərir ki, yüksək hərarət ən çox yaşı 80-i ötən şəxslər və kiçik yaşlı uşaqlar üçün daha qorxuludur. Uşaqlarda 

hərarət ishal, yuxarı nəfəs yollarının xəstəlikləri, əsəb pozuntuları əmələ gətirə bilər.  

---

 

243