QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

16.6.5. Ehtimal olunan iqlim dəyişməsinin ssenarisi 

İqlimin qlobal dəyişməsi problemi olduqca mürəkkəb və  bəşəriyyət birliyi üçün əhəmiyyətli olduğundan 

onun tədqiqi ilə bir sıra ölkələrdə böyük elmi kollektivlər, beynəlxalq təşkilatlar və xüsusi təşkil olunmuş qrup-

lar məşğul olur. Belə ki, 1988-ci ildə Ümumdünya Meteoroloji Təşkilatı (ÜMT) və BMT-nin ətraf mühit üzrə 

Proqramı (YUNEP) tərəfindən iqlimin dəyişməsi üzrə Beynəlxalq ekspert qrupu (İD BEQ) təsis edildi, işçi qru-

punun birinə Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki Y.A.İzrael başçılıq edir. Qrupun tərkibinə bir çox 

ölkələrin aparıcı alimləri (o cümlədən Rusiyadan professor O.D.Sirotenko və b.) daxil edildi.  

Dünya alimləri tərəfindən antropogen faktorlar – insanın artan təsərrüfat fəaliyyəti, həmçinin müxtəlif 

miqyaslı hərbi münaqişələrin təsiri ilə yerin iqliminin dəyişməsi ehtimalı üzrə onlarla müxtəlif ssenarilər işlənib 

hazırlandı. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, geoloji epoxalarda Yerin iqlimi təbii səbəblərin təsirindən dəfələrlə 

dəyişmişdir. Keçmiş epoxaların paleoiqlimini öyrənərkən Rusiya alimləri göstərdi ki, gələcəkdə yerdə müşahidə 

olunacaq iqlim şəraitinin formalaşması bəzi keçmiş epoxaların iqliminə uyğun olacağı ehtimal edilir. Bu hipote-

zin əsasını ayrı-ayrı geoloji epoxalarda atmosferin qaz vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və yaxın 100 ildə CO

2

, 

metan və digər qazların konsentrasiyasının gözlənilən dəyişməsi durur. Belə yanaşma  paleoiqlim ssenarisi 

adlandırılır.   

İqlim nəzəriyyəsinin bir çox digər ssenariləri iqlim modelləri üzrə hazırlanmış hesablamalara əsaslanır, bu-

rada atmosferə atılacaq CO

2

, metan, inert qazlar, freonlar və s.-nin müəyyən vaxtlarda miqdarı  nəzərə alınır. 

Misal üçün 2030-cu ilə iqlim şəraitinin (havanın temperaturu, yağıntıların miqdarı) üç ssenari üzrə gözlənilən 

dəyişmə fraqmentini göstərək. Onlardan ikisi – ABŞ (GFDL) və Kanada (CCC) – arid, Rusiyanın ssenarisi –