QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

20.7. TİKİNTİ İŞLƏRİ VƏ İNSAN SAĞLAMLIĞI 

Tikinti işləri təbii biosenozların intensiv dəyişilməsi ilə müşayiət olunur.  

Geoloji-kəşfiyyat işləri prosesində nəqliyyat magistrallarının, neft və qaz kəmərlərinin, müvəqqəti və daimi 

təsərrüfat qurğularının tikilməsində  əmələ  gələn antropogen relyef formalarında (yolun kənarındakı küvetlər, 

müxtəlif süni çuxurlar, dəmir yolu kənarı torpaq yığınları və s.) yerli epidemioloji vəziyyəti mürəkkəbləşdirən 

gəmiricilər və qansoran buğumayaqlılar məskunlaşır. Bəzən tikinti işləri sahəcə kiçik və təsərrüfat üçün yararsız 

su hövzələri ilə müşayiət olunur, belə yerlər qansoran qoşaqanadlıların sürfələri üçün yaşama yerlərinə çevrilə 

bilər. Əvvəllər faydalı qazıntılar çıxarılan və su ilə dolan karxanaların yerində əvvəlcə adətən az miqdarda Cu-

lex, Ayodes cinsindən olan ağcaqandlar məskunlaşır. Sonralar bu su hövzələri köhnəldikcə bitki ilə örtülür və 

suyun reaksiyası zəif turşuluğa (pH=6,5-6,8) yaxınlaşır, burada malyariya ağcaqanadlarının sürfələri peyda olur.  

Dəmir yolu və şose yolları boyu ayrılan zolaqlarda geniş küvetlərin yaradılması bir sıra hallarda yararsız su 

hövzələrinin  əmələ  gəlməsinə  səbəb olur, bu isə yaxınlıqda yerləşən yaşayış  məntəqələrində anofelogen 

vəziyyəti kəskin dəyişər və belə yerlər malyariya ağcaqanadlarının mənbəyinə çevrilə bilər.  

Dəmir yolu və şose yolları, həmçinin su və qaz kəmərləri boyu torpaq təpələri, bəndlər və s. qum siçanı, çöl 

siçanı üçün əlverişli sığınacaq (məskunlaşma) yeri sayılır. Bu torpaq qurğuları  bəzən «ekoloji novalça»ya 

---

 

344

çevrilərək gəmiricilər oradan əvvəllər məskunlaşmadığı  ərazilərə soxulur və orada infeksiya törədicilərini 

yayırlar.  

Landşaftların dəyişdirilməsi ilə  əlaqədar epidemioloji problemlər hələ insanın təbiətə ilk müdaxilə 

mərhələlərində baş vermişdir: tikinti zamanı insanın infeksiyanın təbii ocaqları ilə təmasda olması hələ əvvəllər 

də  dəfələrlə infeksiya xəstəliklərinin olduqca dəhşətli «parlayışına» səbəb olmuşdur. Buna bir çox misallar 

gətirmək olar: Panama kanalının tikilişi zamanı sarı  qızdırma xəstəliyindən 20 mindən artıq adam ölmüşdür. 

And dəmir yolunun çəkilişi zamanı on minlərlə insan bartonellez (Barton xəstəliyi) xəstəliyinə tutulmuşdur.  

Məlum olduğu kimi Baykal-Amur Magistralı (BAM) kilometrlərlə tayqa meşəsini kəsib keçir. Epidemioloji 

kəşfiyyat magistralın həmin zonasında gənə ensefalitinin təbii ocaqlarının mövcudluğunu nəzərə alaraq infek-

siya xəstəliklərinin kompleks profilaktika tədbirlərini həyata keçirmişdir. Tikinti işçiləri arasında ensefalit 

gənəsi xəstəliyinə qarşı vaksin və digər profilaktik tədbirləri (xəstəliyə qarşı peyvənd) görüldüyündən BAM-ın 

tikilişi zamanı insanlarda bu xəstəlik müşahidə edilməmişdir. 

---

 

345