QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

FREATİK SULAR  (yun. phrear - quyu)  – Yerin aşağı (dərin) 

qatlarındakı çatları  və kapilyarları dolduran yeraltı sular. Orada xırda 

onurğasızların spesifik faunası yaşayır. 

FREATOBİOLOGİYA  – limnologiyanın bölməsi; freatik sularda 

həyatın ekoloji aspektlərini öyrənir. Termini K.Motain (1962) irəli 

sürmüşdür. 

FREATOBİONT – freatik suların məskunları. 

FREATOFİTLƏR (yun. phrear - quyu) – Qrunt sularının hesabına 

yaşayan bitkilər; dərin kök sisteminə (3-15 m) malik olurlar. Qara sak-

saul, dəvətikanı, kəvər F.-ə aiddir. 

FREONLAR – soyuducular – flüorlu doymuş karbohidrogenlərdir. 

Tərkibində xlor və bəzən də brom olur. Ən geniş yayılanları diflüordix-

lormetan CF

2

 Cl

2

, flüortrixlormetan CF Cl

3

  və diflüorxlormetan CHF

2

 

Cl. Alışmayan, partlayıcı, rəngsiz, iysiz qaz və mayelərdir. Suda pis, 

üzvi həlledicilərdə yaxşı  həll olur, turşu və oksidləşdiricilərə qarşı 

davamlıdır. F. –dan sənayenin bir çox sahələrində istifadə olunur. Soyu-

ducularda, kondisionerlərdə, lakların, rəng-boyaların, müxtəlif 

insektisidlərin və s. aerozol qablamalarında məhz F.-dan istifadə edilir. 

F. yuyucu olduqlarından kosmetikada, ərzaq məhsuları, dərman 

maddələri,boya və alovsöndürən qarışıqların hazırlanmasında istifadə 

edilir. F. az zəhərli maddələrdir, inert (təsirsiz) birləşmələrə aid 

olduğuna görə flora-fauna üçün zərərsiz sayılır və insan orqanizminə 

ziyan gətirmir. Lakin xarici mühitin yer səthinə yaxın sahəsində  kənar 

təsirlərə qarşı davamlı  və uzunömürlü olduqları üçün gec-tez hava 

cərəyanı ilə atmosferdə toplanır. Beləliklə, yer səthində bir çox təsirlərə 

məruz qalan xlor-flor üzvi birləşmələr atmosferin ozonla zəngin qatında 

ultrabənövşəyi  şüalara qarşı tab gətirməyərək asanlıqla parçalanır. 

Stratosferdə  sərbəstləşən bir xlor molekulu on min ozon molekulunu 

tam məhv edir. Başqa maddələrə nisbətən F. ozonu 450-600 dəfə çox 

dağıdır. 

Beynəlxalq cəmiyətlərin razılaşdırılmış gücü ilə 1990-cı illərdən so-

nra F.-ın istehsalı 2 dəfədən çox azalmışdır. Soyuducu texnika 

istehsalçıları freonların ozon üçün zərərsiz maddələrlə əvəz olunmasına 

başlamışlar. 

1996-cı ildən etibarən Rusiyanın «Biryusa» soyuducuları ozon qatına 

dağıdıcı  təsir göstərməyən yeni soyuducu agentlərdən istifadə edilərək 

---

 

180 

 

buraxılır.