Qirqquloqtoifa (Rolypodiophyta) oʻsimliklar boʻlimining asosiy sinflari mundarija kirish I bob

2.1 Marattiyasimonlar - Marattiopsida sinfi

Ajdod bitta qabila marattiyasimonlar (Marattiales), bitta oila marattiyadoshlar (Marattiaceae), 7 ta turkum va 100 dan ortiqroq turlarni o’z
ichiga oladi. Ular tropik zonada, Yangi Zelandiya, Antil orollari, Meksika,
Braziliya, Janubiy Sharqiy Xitoy, Hindiston, Indoneziya va boshqa joylarda
saqlanib qolgan. Paleobotanik ma‘lumotlarga ko’ra, Toshko’mir, Perm davrlarida
yer sharida bu ajdod turlarining bo’yi 10-15 m etgan va o’simliklar qoplamida bir
muncha ustunlik qilgan. Angiopteris va marattiya turkumlarining vakillari hozirgi qirqquloqlarning eng yirik turlari sanaladi. Ularning murakkab barglarining uzunligi 6 m gacha yetadi. Marattiyasimonlar ajdodiga mansub o’simliklarning sporangiylari barglarining ostki tomonidagi yon tomirlarining chetlarida (bargining chetlarida) joylashgan.
Sporadan unib chiqqan gametofit ikki jinsli bo’ladi. Ajdodning eng yirik turkumlaridan biri marattiyalardir. Bu turkumga 60 dan ortiq tur kiradi. Ular har ikkala yarim sharning tropik qismlarida tarqalgan. Marattiyalarda ham sporangiylar bargning ostki qismida o’rnashgan. Biroq ular qo’shilib o’sib, sinangiy hosil bo’ladi.
Marattiyalarning seret barglari, poyasi va yon bargchalari mahalliy aholi
tomonidan iste‘mol qilinadi. Shuning uchun madaniylashtiriladi. Yon barglaridan
olinadigan shilimshiq modda dorivor sifatida ishlatiladi. Angiopteris va maratiyalar manzarali o’simliklar sifatida ham ekiladi.
Marattiaceae (lot. Marattiaceae) — paporotniksimon boʻlimning yuqori oʻsimliklar oilasi, Marattiaceae (Marattiopsida) monotipik sinfining Marattiales tartibidagi yagona zamonaviy. Evolyutsiyaning yon novdasi bo'lgan bu qadimiy paporotniklar guruhi quyi karbon davrida paydo bo'lgan va barcha qit'alarda karbon va perm davrida keng tarqalgan, ammo hozir u yo'q bo'lib ketishni boshdan kechirmoqda.
Marattiaceaening zamonaviy vakillarida plagiotrop kurtaklar yoki ortotropik kurtaklar tuproqqa yarmi ko'milgan tuberous jarohatlaydi. Marattiaceae ning qazilma shakllari tashqi ko'rinishi va anatomiyasi bo'yicha zamonaviy vakillardan unchalik farq qilmagan. Paleozoy va mezozoy turlari ham o'tli, ham daraxtsimon shakllar bilan ifodalangan. Yuqori karbon va perm davrida Psaronius keng tarqalgan bo'lib, balandligi 10 m va diametri 1 m bo'lgan, uning tepasida 2-2,5 m uzunlikdagi 4-5 pinnat barglaridan iborat toj bor edi. Poyasi barg bilan o'ralgan.
Marattiaceae ildiz tizimi tugunli qo'shimcha ildizlar bilan ifodalanadi. Qadimgi shakllarda ular magistral atrofida "mantiya" hosil qilgan va ildizlar orasidagi bo'shliqlarda kuchli cho'zilgan hujayralar iplari bilan ifodalangan psevdoparenxima o'sgan. "Mantiya" ning chetida ildizlar erkin joylashgan. Marattiaceae boshqa zamonaviy paporotniklardan ildiz tepasida bir nechta