Qituvchilari tomonidan dori turlari texnologiyasi amaliy mashg‘uloti uchun o‘quv qo‘llanma tuzildi. Dori turlari texnologiyasining boshlang‘ich mavzularini yoritib beradigan ushbu «Farmatsevtik texnologiya asoslari»

SUSPENZIYALAR (OSILMALAR) (SUSPENSIONES)
ТOPSHIRIQ:
1. Dispersion usulda suspenziya tayyorlash:
a) gidrofil bo‘kmaydigan moddalardan;
b) gidrofil bo‘kuvchi moddalardan;
d) gidrofob moddalardan.
2. Kondensatsion usulda suspenziyalar tayyorlash.
Suspenziyalar mikrogeterogen sistemalar bo‘lib, qattiq dispers faza va suyuq dispers muhitdan iborat. Dispers faza zarrachalari o‘lchami 0,1 dan 100 mkm gacha bo‘lishi mumkin.
Suspenziyalar turg‘unligiga ta’sir etuvchi eng muhim omil qattiq modda zarrachalarining o‘lchami hisoblanadi: modda qanchalik yaxshi maydalangan bo‘lsa, suspenziya shuncha turg‘un bo‘lib, dozalash ham aniqroq, terapevtik ta’siri samaraliroq bo‘ladi.

Suspenziyaning turg‘unligiga dispers muhitning qovushqoqligini oshirish ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu maqsadda glitserin, sharbatlar, yuqori molekulali birikmalar: jelatoza, shilimshiqlar, kraxmal, sellyuloza hosilalari (MS, KMS, Na-KMS), bentonit va boshqa qovushqoqlikni oshiruvchi moddalar ishlatiladi. Suspenziyalar juda ko‘p suyuq dori shakllarida (miksturalar, tomchilar, sirtga ishlatiladigan suyuqliklar, in’eksiya uchun ishlatiladigan dori shakllarida) uchraydi. Suvda erimaydigan moddalardan rux, magniy, kalsiy, vismut preparatlari, talk, kamfora, oltingugurt kabilar suspenziya holida qo‘llaniladi.

8-rasm. Yuqori molekulyar moddalar bilan suspenziyani stabillash.
Zaharli va kuchli ta’sir etuvchi moddalardan suspenziyalar tayyorlanmaydi! Istisno tariqasida agar bunday modda miqdori retseptda 1 martalik eng yuqori dozadan oshmasagina, uni suspenziya holida berish mumkin.
Suspenziyalar shisha idishlarda «Ishlatishdan oldin chayqatilsin» deb yozilgan yorliq yopishtirilib beriladi.


Dispersion usulda suspenziyalar tayyorlash.

Gidrofil bo‘kmaydigan moddalardan suspenziya tayyorlash
Gidrofil bo‘kmaydigan moddalardan (vismut nitrat asosi, rux oksidi, magniy oksidi, magniy karbonat, oq gil, kraxmal, talk) suspenziyalar tayyorlashda ularni professor B.V. Deryagin qoidasiga ko‘ra maydalanadi. Bunda 1 g modda 0,4—0,6 ml suyuqlik bilan dispergirlanadi. Hosil bo‘lgan bo‘tqaga 10—20 barobar ko‘p suyuqlik qo‘shib yaxshilab hovoncha dastasi bilan aralashtiriladi. Aralashma 2—3 daqiqa tindiriladi. Ustki qismi idishga solinadi, cho‘kmasi esa yana maydalanib ustiga yana 10—20 barobar ko‘p suyuqlik qo‘shiladi va yuqoridagi jarayon takrorlanadi.
Rp: Bismuthi subnitratis 4,0
Aq. Menthae piperitae 200 ml
M.D.S. Ichish uchun.
Vismut nitrat asosi 1,5—2 ml yalpiz suvi bilan hovonchada maydalanadi. Hosil bo‘lgan pulpa 40 ml yalpiz suvi bilan suyultiriladi (aralashtirib turgan holda). 2—3 minutga qoldiriladi. So‘ng ustki qismi shisha idishga solinadi. Тagidagi cho‘kma yana 40 ml yalpiz suvi bilan aralashtiriladi. Bu jarayon cho‘kma tugaguncha davom ettiriladi. «Ishlatishdan oldin chayqatilsin» deb yozilgan yorliq yopishtiriladi.
Rp: Zinci oxydi 1,5
Hexamethylentetramini 1,0
Aquae purificatae 120 ml
M.D.S. Sirtga qo‘llash uchun.

Rux oksidi miqdori 3% dan kam bo‘lgani uchun suspenziya og‘irlik — hajm usulida tayyorlanadi. Dastlab yordamchi idishga 110 ml tozalangan suv 10 ml geksametilentetramin eritmasi (1:10) solib eritma tayyorlanadi. Hovonchaga 1,5 g rux oksidi solib 0,75 ml eritma bilan aralashtirib maydalanadi (Deryagin qoidasiga ko‘ra). So‘ngra 15 ml (10 barobar ko‘p) eritma qo‘shib yaxshilab aralashtiriladi. 2—3 daqiqa tindirilib, ustki qismi idishga solinadi. Cho‘kma yana maydalanib, ustiga 15 ml eritma qo‘shib aralashtiriladi. Yana 2—3 minutga qoldirilib, ustki qismi idishga solinadi. Bu jarayon rux oksidi qolmaguncha takrorlanadi. Suspenziyaga «Ishlatishdan oldin chayqatilsin», «Sirtga qo‘llash uchun» deb yozilgan yorliq yopishtiriladi.

Rp: Extracti Belladonnae 0,1
Bismuthi subnitratis 2,0
Aq. rurif.100 ml
M.D.S. 1 desert qoshiqdan 3 mahal
Dastlab quyuq ekstraktning suvli eritmasi tayyorlab olinadi. So‘ngra yuqoridagi retsept texnologiyasi bo‘yicha suspenziya tayyorlanadi.
Rp: Zinci oxydi 20,0
Тalci 20,0
Glycerini 30,0
Aq. rurif. 100 ml
M.D.S. Sirtga.
Bu retseptda quruq modda miqdori 3% dan ko‘p bo‘lgani uchun suspenziya og‘irlik usulida tayyorlanadi.
Hovonchada rux oksidi, talk aralashtiriladi va 20 g glitserin bilan dispergirlanadi. So‘ng qolgan glitserin solinadi va oz-ozdan suv qo‘shib shisha idishga yana chayib solinadi.