Qoshanov A’bdikerim

Soraw ha’m tapsi’rmalar ? 
1. Massagetler qa'wimleri qaysi’ aymaqta jasag’an? 
2. Massagetler ul,qi’zlari’n qanday ruyxta ta’biyalag’an ham ne ushi’n? 
3. Sak- massaget qa’wimlerini ne menen shug’llang’an kimler menen sawda
islegen? 
4. Aral boyi’ saklerinin’ ko’rkem o’her haqqi’nda ayti’n’? 
10-tema. A’yyemgi sawda jollari 
Adamzatti’n' ha'r qiyli toparlari’ wo'z rawajlani’wi’ni’n’ bari’si’nda wo'z-ara
qatnasi’qlardi’ wornati’wg'a umti’lg'an. Da'slep jaqi’n ruwlar arasinda, al son'i’n 
ala qa'wimlerarasi’nda ha'r ta'repleme baylani’slar bolip turg'an. Bara-bara bul 
baylani’slar wo'z-ara ekonomikali’q, siyasiy, a'skeriy ha'm ma'deniy qatnasi’qlar 
da'rejesine ko'terilgen. Ma'mleketler payda boli’wi’ menen ma'mleketler arali’q 
qatnasi’qlar qa'liplesken. Usi’nday baylani’slar ha'm qatnasi’qlardi’n' iske 
asi’ri’li’wi’ jollar arqali’ bolg'an. Bir-birine bari’w arqali’ arali’qqa jol tu'sip, u'lken 
qatnasi’q jollari’ payda bolg'an. Ali’mlar adamzat wo'zinin' rawajlani’wi’ni’n' Jez 
da'wirinde-aq, ha'tteki wonnan da aldi’ni’raq usi’nday qatnas jollarin payda yetken 

---

49 
dep tasti’yi’qlap woti’r. 
Tariyxta ha'zirge shekem ma'lim jollar:—«shax joli’», «lazurit joli’», «jipek joli’» 
dep atalip wotir. «Jipek joli’ni’n' tariyxi» ha'mmesinen de burin baslanadi’. 
«Jipek joli’»
—Shi’g'i’sti’ Bati’s penen baylani’sti’rg'an ha'm bir neshe mi’n' 
ji’llar dawami’nda ha'reket yetip turg'an jol. 
Qi’tay ra'wiyatlari’na qarag'anda jipekshilik b.e.sh. 3 mi’n' ji’lli’qta Qi’tayda 
payda bolg'an. Qitay imperatori’ Shin Shong jipekshilikti rawajlandi’ri’w, 
tutzarli’qlardi’ ko'beytiw ha'm jipek qurti’n wo'siriw haqqi’nda arnawli’ 
ma'mleketlik g'amxorli’qti’ iske asirg'an. Basqa bir ra'wiyatta b.e.sh. 2698-ji’li’, 
wonnan basqa ja'ne bir ra'wiyatta b.e.sh. 2600-ji’li’ Qi’tay malikasi Si Lingshi bag' 
ishindegi tut ag'ashi’ni’n' sayasi’nda shay iship wotirg'anda woni’n' kesesine 
joqari’dan, ag'ash shaqalari’ndag'i’ japi’raqlar arasi’nan bir tu'yir pille tu'sken. Bul 
pille i’ssi’ shay ishinde tez jibisip, woni’n' talshi’qlari’ shi’g'i’p ketedi. Malika 
Si pilleni keseden ali’p taslayman degende pille uzi’nnan-uzi’n jipek 
talshi’qlarg'a aynalg'an. Solay yetip, pilleden jipek talshi’qlardi’ ali’w usi’li’ usi’ 
waqi’yadan keyin ma'lim bolg'an dep ayti’ladi’. Qi’tay ra'wiyati’nda Qi’tay xalqi’ 
Aspan qudayi’ni’n' na'zeri Si Ling Shige tu'sti, wol pilleni keleplep ali’wdi’ 
birinshi tapti’ ha'm wol aspan qudayi’ni’n' na'zeri tu'sken birinshi malika boldi’, 
dep og'an arnap si’yi’ni’w jaylari’n, 
ziyaratxanalar soqqan. Ha'zirgi ku'nge 
shekem Qi’tayda malika Sige arnap ha'r qi’yli’ jipek bayrami’ wo'tkeriledi. Al usi’ 
ra'wiyatlarg'a qosi’msha jipektin' watani’ Qi’tay bolg'anli’g'i’ haqqi’nda 
arxeologiyali’q materiallar bar. Solay yetip ha'zirgi ku'nge shekem ilim jipektin' 
Watani’ Qi’tay dep tasti’yi’qlaydi’. Shi’g'i’stan—Qi’taydan shi’qqan jipek 
Bati’sqa—Vizantiyag'a jetkerilgen. Ka'rwanlarg'a jipek gezlemeler ju'klegen 
sawdagerler Qi’taydan Vizantiyag'a ag'i’li’p bari’p turg'an.