Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

 
Imlo prinsiplari. 
Arab alifbosi asosidagi turkiy yozuvning 
imlo prinsiplari puxta ishlangan edi.
 
Yozuvda unlilarni 
ifodalash uchun alifbodagi uchta harf – “alif” (
ا
), “vav” (
و
), 
“ya” (
ي
) hamda harakatlar, turli grafik vositalardan 
foydalanilgan.
Turkiy tildagi unlilar imlosi xususida “Attuhfatu-z-zakiyatu 
fillug‘atit turkiyya” asarining muallifi shunday yozadi: 
“Bilgilki, turk tilida shakl yo‘q. Shakl yo‘qligi uchun bir 
qancha aniqsizlik va xatolar paydo bo‘lar edi. Shuning uchun 
ana shu aniqsizlikdan qutilish uchun ot, fe’l va hurufni 
yozishda maxsus shakl qo‘llash usulini qabul qildilar. Ya’ni 
“fatha” o‘rnida “alif”, “kasra” o‘rnida “ya”, “zamma” o‘rnida 
“vav” qo‘llay boshladilar” (AZFT.10). “Turk tilida shakl yo‘q” 
deyilganda turkiy imloda unlilarni ifodalashga xizmat qiladigan 

---

106
harakatlar yo‘qligi nazarda tutilmoqda. Ayni usul bilan imloda 
unlilarni to‘liq ifodalash usuli joriy etilgan. 
Yozuvda ba’zan cho‘ziq unlilar ham o‘z ifodasini topgan. 
Masalan, “Devonu lug‘atit turk”da qo‘shaloq “alif” cho‘ziq 
unlini bildiradi: 
جاا
a:č – och, suq, 
شاا
aš – osh, ovqat, 
لاا
a:l – 
hiyla, 
 فاا
a:w – ov. 
Turkiy matnlarda 
ب
harfi jarangli [b] va jarangsiz [p] 
undoshlarini ifodalaydi. Ayrim o‘rinlarda jarangsiz [p] ni 
farqlash uchun 
پ
harfidan ham foydalanilgan: 
ﺪﻨﭘ
pand, 
ل ﻮﭘ
pul. 
ک
harfi jarangsiz [k] va jarangli [g] undoshlarini ifodalaydi. 
Ba’zi hollarda jarangli [g] ni jarangsiz [k] dan farqlash 
maqsadida “kaf”( 
ک
)ning ustiga uch nuqta qo‘yilgan.