Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ARAB ALIFBOSI ASOSIDAGI TURKIY YOZUV
- Alifbo tizimi.
|
SURYONIY YOZUVI Melodning boshlarida Mesopotamiyaning G‘arbiy shimolida xristianlik gurkiragan edi. Bu o‘lkada oromiy alifbosi asosida shakllangan suryoniy xati amal qilgan. V yuzyillikning o‘rtalarida Suriya dindorlari ikki mazhabga bo‘linib qoldilar. Ularning nasturiy mazhabidagilari o‘z yurtida ta’qib ostida qolgach, Erondan panoh topdilar. Nasroniylar bu yerda o‘zining ta’limot maktablarini ochdi. Mana shu maktab namoyandalari o‘z ta’limotlarini mahalliy xalq orasiga ham yoydilar. Ularning missionerlik ishlari oqibatida nastroniylik VII–VIII asrlarda Hirot, Samarqand, Qashqar, hatto Hindiston bilan G‘arbiy Xitoyga yetib bordi. Nasroniylik bilan bir paytda bu o‘lkalarda suryoniy alifbosi ham tarqalgan. Suryoniy xati turk nasroniylar orasida ham qo‘llanilgan. Bizgacha yetib kelgan nasroniy mazmunli turkiy yodgorliklar ikki – uyg‘ur va suryoniy yozuvlaridadir. Turklar orasida suryoniy yozuvi chig‘atoy xonligi davrida ham amal qilgan. 105 ARAB ALIFBOSI ASOSIDAGI TURKIY YOZUV Arab xatining O‘rta va Markaziy Osiyoga yoyilish tarixi bu o‘lkalarga islomning kirib kelishi bilan bog‘liq. O‘rta Osiyoda arab xatida bitilgan eng eski kitoblar IX asrga tegishli. Ular arab va fors tillarida. Arab yozuvida turkiy yodgorliklar X asrdan boshlab ko‘chirilgan. Undan eskisi topilganicha yo‘q. Turkiy xalqlar qoraxoniylar davridan uyg‘ur xati bilan yonma-yon arab yozuvidan ham foydalana boshladi. Qoraxoniy hukumdorlar zarb ettirgan tangalardagi yozuvlar, xonlarning ayrim yozmalari arab xatida. XI asrdan e’tiboran arab xatida yirik asarlar ham ko‘chirila boshladi. Yusuf Xos Hojib qalamiga mansub “Qutadg‘u bilig” asarining namangan va qohira qo‘lyozma nusxalari, Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘atit turk” asaridagi turkiy matnlar, Adib Ahmad Yugnakiyning “Hibatu-l-haqoyiq” dostonining arab yozuvli nusxalari arab xatidagi eng eski turkiy yodgorliklardir. Alifbo tizimi. Turklar arab alifbosini o‘z tillariga moslab qabul qilgan. Shuning uchun ham asl arab alifbosi bilan turkiy tilga moslangan alifbo orasida bir oz farq bor. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|