Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

Soxta un-shudring
16

---

M EVALARNING ZA M BU R U G ‘LI CHIRISH KASALLIGI
(Alternaría altérnala f. sp. cucurbitae. Botrytis cinerea, Choanephora cucurbitarum. Fusarium app., Lasiodiplodia theobromae.
Myrothccium roridum. Pcnicillium digitatum, Phomopsis cucurbitae, Phytophthora spp.. Pylhium spp.. Rhizoctonia »olani,
Rhizopus stolonifer)
Qovunning mevalari nam tuproqqa tegib turushi natijasida paydo bo4ldi. 
Mevalaming guldan ajralmasdan qolishi, shikastlanishi mevalarda chirish kasal- 
ligining kelib chiqishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Atmosfera havosining nisbiy 
namligini yuqori bo‘lishi, mevalar yuzasida erkin namlikning yuqori bo'lishi ulami
Zararlangan mevaning tashqi ko'rinishi. 
Zararlangan mevaning ichki ko*rinishi.

---

QOVUNNING FUZARIOZ S O 'L IS H I (FUZARIOZ V ILT)
(Fuurium oxyiporum f.ip.mdonia)
Qovun fiizarioz so'lish kasalligini 
(Fusarium oxysporum fsp.melonis)
gifo- 
mitset zamburug4! qo‘zg‘atadi 0 ‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg4izis- 
ton va Janubiy Qozog'istonda qovun yetishtirishda eng katta zarar keltiradigan va 
soha rivojlanishiga to‘siq bo‘lib kelayotgan ikkita zamburug4 kasalliklari mavjud 
bo'lib, ular un-shudring va fuzarioz so‘lishdir
Fuzarioz so4 Iis h bilan qovun barcha o4sish va rivojlanish fazalarida zararla- 
nadi. Yosh maysalaming urug'barglari, poyasi (gipokotilgp) va ildiz bo4g 4zida 
qaynoq suvga kuyganga o4xshash, rangsiz, so‘ngra qo4ng‘ir tus oluvchi dog4lar ri- 
vojlanadi, ular chiriydi va maysalar qurib qoladi, ekin siyrak bo4lib qoladi. Ertapi- 
shar navlar maysalarining 43-86 foizi nobud bo‘lgani 0 ‘zbekistonda qayd etilgan.
Fuzarioz soMish ekinlarda meva rivojlanishi va pisha boshlashi paytida ko‘p- 
lab uchraydi Oldin o ‘simlikning pastki yarusdagi barglarida sarg4ish, so4ngra 
qo4ng‘ir tus oluvchi dog4lar paydo bo4ladi va ular yuqori yarus barglariga o'tadi. 
Palaklardan biri yoki bir nechtasi, so'ngra butun o'simlik so'ladi. Ddiz po'sti titil- 
gan shakl oladi, usti kukunga o‘xshab qoladi. Ba'zan o4simlik kasallikka mavsum 
so‘ngigacha qarshilik ko‘rsatadi, so4lmaydi, ammo ular zaif, palagi kalta bo4lib qo­
ladi, kam hosil tugadi. Kasallikning tez nvojlanuvchi shakli kuzatilganda o'simlik 
1-2 kun ichida so'lib qoladi. SoMishning sababi - otsimlikning o 4tkazuvchi tomir- 
lari zamburug4 mitseliysi bilan to4lishi va suv o‘tmay qolishidir. So4lgan o'simlik- 
laming ildizi va poyasi kesib ko4nlganda, ularda sarg‘ish, jigarrang va qo4ng4ir 
dog4lami ko4rish mumkin, ammo bu dog‘lar har doim mavjud bo4lmaydL Fuzarioz 
so4lish qovun hosilini 30% gacha kamaytiradi. 
Fusarium oxysporum fsp.melonis
tor ixtisoslashgan va u boshqa poliz ekinlarini zararlamaydi.
Qo‘zg‘atuvchining 4 ta fîziologik irqi mavjudligi aniqlangan va ular ayrim 
qovun navlarini zararlashi bilan farqlanadi.
0 4zbekiston Sabzavot, poliz va kartoshka ekinlari ilmiy tadqiqot instituti xo- 
dimlari tomonidan qovunning fuzarioz so'lishga (va un-shudringga) chidamli nav- 
lari va gibridlari (“ShiraliM, “SuyunchiM, “Oltintepa”, “Lazzatli”, “Oltin vodiy”, 
“To'yona”, “Zarchopon”, “Gurlan” va “Amudaryo”) yaratilgan va tumanlashtiril- 
gan. AQSH va ba’zi boshqa mamlakatlarda fuzarioz soMishga mushk qovun va 
boshqa qovun turlarining ko4plab chidamli navlari yaratilgan (Bernhardt et al., 
1988).
Patogen rivojlanishi uchun mo’tadil havo harorati 25-28°C, minimum 12°C 
va maksimum 34°C; qishda zamburug4 15°C sovuqda ham nobud bo4lmaydi. Ekin 
ichida va boshqa dalalarga kasallik tuproq zarrachalari, tuproqqa ishlov berish as- 
bob-uskunalari va sug'orish suvidagi zamburug* propagulalari (mitseliy parchalari, 
konidiyalari va h.k.) orqali tarqaladi. Mavsumdan mavsumga kasallik o4simlik qol- 
diqlari va kamroq darajada (3-8% gacha) urug4lar bilan o'tadi. Zamburug4 o 4sim- 
liklarga ildizlari orqali kiradi. U tuproqda ko4p yil saqlanishi mumkin.
K urash c h o ra la ri Kasallik mavjud bo4lgan dalalarga 4-5 yilgacha qovun 
ekmaslik; so4lishga chidamli navlar ekish; urug‘likni faqat sog'lom o4simlik meva-
18

---

laridan olish, ekishdan oldin uni mikroelementlar (Fe, 
B, 
Zn, Mn, Cu) eritmasida 
ivitish, quritish va samarali fungitsid (misol uchun, Vitavaks 200 FF) bilan dori- 
lash; tarkibida elementlar balansi mavjud bo‘lgan o‘g ‘itlami kiritish; o‘simlik qol- 
diqlarini daladan chiqarib, yoqib yuborish tavsiya qilinadi.
0 ‘zbekistonda ekinga superfosfatning 5% li eritmasini 3 marta (ekin 4-10 
barg chiqarganda, gullash - meva tugish paytida hamda mevalar pisha boshlagan- 
сЫ purkash kasallikka qarsh^axshi natija bergaiv