Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

MÖTƏBƏR ELMĠ TƏFSĠRĠN MEYARLARI 
HANSILARDIR? 
Ötәn  bәһslәrdәn  göründüyü  kimi  biz  elmi  tәfsirin  üç 
üsulundan  yalnız  birini  (Quranın  daһa  yaxĢı  baĢa 
düĢülmәsi  üçün  müxtәlif  elmlәrdәn  istifadә  olunmasını) 
qәbul etdik vә empirik elmlәrin müddәalarının sırf eһtimal 
olduğu  һaqqında  söһbәt  açdıq.  Ġndi  isә  tәfsirçinin  (Quran 
Ģәrһçisinin) vә mötәbәr, düzgün tәfsirin Ģәrtlәrinә nәzәrәn 
aĢağıdakı  meyarları  elmi  tәfsirin  dolğun,  mötәbәr  tәfsir 
olması üçün zәruri һesab edirik: 
1.  Elmi  tәfsir  elә  bir  tәfsirçi  tәrәfindәn  һәyata 
keçirilmәlidir  ki,  o,  tәfsirçi  üçün  nәzәrdә  tutulan  lazımi 
Ģәrtlәri  özündә  toplamıĢ  olsun.  Tәfsirçi  әrәb  әdәbiyyatı, 
ayәlәrin  nazil  olma  sәbәblәri,  ayәlәrlә  bağlı  tarixi  faktlar, 
quranĢünaslıq,  һәdisĢünaslıq  vә  üsul  elmlәri  ilә  tanıĢ 
olmalı,  fәlsәfi,  elmi,  ictimai  (sosioloji),  әxlaqi  (etik) 
baxıĢlardan xәbәrdar olmalı, һәr cür öngörәnlikdәn, tәtbiq 
vә  tәһmildәn  uzaq  olmalı,  tәfsir  elminә  dәrindәn 
yiyәlәnmәli, amma tәfsirçilәri tәqlid etmәmәlidir
2
. 
                                                 
1
 ―Yasin‖, 36. 
2
 Bax: ―Dәramәdi bәr tәfsire-elmiye-Quran‖, sәһ. 185-205. 

---

15 
 
2.  Tәfsir  edәrkәn  mötәbәr  tәfsirin  meyarlarına  riayәt 
olunmalıdır.  Hәmin  meyarlara  misal  olaraq  aĢağıdakıları 
göstәrmәk olar:  
Düzgün  tәfsir  üslubuna  uyğun  tәfsir  etmәk,  doğruluğu 
sübuta  yetmiĢ  һәdislә  ziddiyyәt  tәĢkil  etmәmәk,  qeyri-
zәruri öngörәnliklәrә yol vermәmәk, tәfsirin digәr ayәlәrә 
vә  ya  sağlam  әqlinәticәlәrә  qarĢı  çıxmamaq,  münasib  vә 
doğru qaynaqlardan bәһrәlәnmәk vә s.
1
. 
3. Elmi tәfsir qәti elmi müddәalara әsaslanmalıdır (yәni 
әsaslandığı  elmi  müddәalar  yalnız  tәcrübә  deyil,  әqli 
dәlillәrlә  dә  tәsdiqlәnmәlidir).  Tәcrübi  elmlәr  sonradan 
sübuta  eһtiyacı  olan  yalnız  eһtimal  olunan  müddәalar, 
hipotezlәr  әmәlә  gәtirir.  Çünki  burada  yalnız  natamam 
induksiya әsas götürülәrәk ümumilәĢdirilsә dә qarĢı tәrәfin 
eһtimalını  sıfra  endirmir  vә  elә  buna  görә  dә  burada  qәti 
әqlinәticәdәn  söһbәt  gedә  bilmәz.  Son  elmi  nәzәriyyәyә 
görә  ümumiyyәtlә  elmi  qanun  yoxdur.  Sadәcә  faydalı 
nәzәriyyә  vә  hipotezlәr  (fәrziyyәlәr)  mövcuddur.  Buna 
görә  dә  elmi  müddәalarla  bağlı  bir  neçә  eһtimal  irәli 
sürülür;