Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

QISA TARĠX 
Bәzilәrinin fikrincә (Quran ayәlәri vә Әһli-beytdәn (ә) 
gәlәn  һәdislәrdәn  sonra)  ilk  dәfә  olaraq  cazibә  qüvvәsini 
Әbu  Reyһan  Biruni  (һ.q.  440)  önә  çәkmiĢdir
2
.  Lakin  bu 
gün  Ümumdünya  Cazibә  Qanunu  Nyutonun  adı  ilә 
                                                 
1
 Misbaһ Yәzdi, ―Quran maarifi‖, sәһ. 249. 
2
 ―Quranın һeyrәtlәndirici mәsәlәlәri‖, sәһ. 41. 

---

62 
 
bağlıdır
1
.  Almanın  ağacdan  yerә  düĢmәsi  vә  Nyutonun 
fikrinin cazibә qüvvәsinә yönәlmәsi mәĢһur һadisәdir
2
. 
Nyuton  ümumi  qanunlara  әsaslanaraq  göy  cisimlәrinin 
һәrәkәtini  belә izaһ edir: 
a)  Ümumdünya  Cazibә  Qanununa  görә  bütün  cisimlәr 
bir-birini  qarĢılıqlı  cәzb  edir.  Bu  cәzbetmә  iki  Ģeylә 
bağlıdır;  kütlә  vә  mәsafә  (cisimlәr  öz  kütlәlәri  ilә  düz, 
aralarındakı  mәsafәnin  kvadratı  ilә  tәrs  mütәnasibdirlәr). 
Cismin kütlәsi nә qәdәr böyük olsa, onun cazibәsi dә bir o 
qәdәr  çox  olur
3
.  Lakin  cisimlәrin  mәsafәsi  çoxaldıqca 
cazibәnin  tәsiri  azalır  (mәsafәnin  kvadratına  nisbәtәn 
cazibә  qüvvәsi  dә  azalır).  Misal  üçün,  әgәr  mәsafә  iki 
bәrabәrdirsә, cazibә qüvvәsi dörd bәrabәr az olur. 
b)  Mәrkәzdәnqaçma  qanununa  görә  bu  vә  ya  digәr 
cisim  bir  mәrkәz  әtrafında  һәrәkәt  edirsә,  tәbii  olaraq 
һәmin  cisimdә  mәrkәzdәnqaçma  qüvvәsi  yaranır.  Misal 
                                                 
1
  Ġsaak  Nyuton  (1643-1727)  mәĢһur  ingilis  riyaziyyatçısı  vә 
astronomu.  O,  Ümumdünya  Cazibә  Qanununu  formulә  etmiĢ,  sonsuz 
kiçik  әdәdlәrin  tәһlilinin  әsasını  qoymuĢ  vә  iĢığın  dispersiyasını, 
difraksiyasını,  interferensiyasını  kәĢf  etmiĢdir.  Әn  mәĢһur  әsәri 
―Natural fәlsәfәnin riyazi әsasları‖ adını daĢıyır. 
2
 Bu һadisә ―Uzaq dünyalar‖ (sәһ. 42, 201), ―Ulduzlar dünyası‖ (sәһ. 
150)  vә  ―Sivilizasiya  qәһrәmanları‖  (sәһ.  182)  kitablarında  qeyd 
edilmiĢdir.  Guya һәmin ağac 1814-cü ildә qurusa da onun bir calağını 
Kembric  kollecinin  Nyuton  bağında  әkdilәr.  Lakin  ―Elmlәr  tarixi‖ 
kitabı (sәһ. 262) bu һadisәnin doğruluğunu Ģübһә altına alır. 
Bәzilәrinin  fikrincә  Ümumdünya  Cazibә  Qanununun  kәĢfi  ilk  olaraq 
Nyutonla  bağlı  deyil.  Çünki  cazibә  qüvvәsi  ondan  öncә  Kopernik  vә 
Keplerin  dә  diqqәtini  çәkmiĢdir.  Lakin  Nyuton  onu  formulә  etmiĢdir 
(Elmlәr tarixi‖, sәһ. 264; ―Kosmos әsrinin biliyi‖, sәһ. 44). 
3
  Misal  üçün,  GünәĢin  kütlәsi  Yerin  kütlәsinin  330  min  bәrabәridir. 
Buna görә dә GünәĢin cәzbetmә qüvvәsi Yerdәn 330 min dәfә çoxdur 
vә  Yer  onun  cazibәsinin  tәsiri  altındadır.  Yerin  kütlәsi  isә  Ayın 
kütlәsindәn 81 dәfә çox olduğundan Ay Yerin cazibәsinin tәsiri altına 
düĢüb әtrafında dövr edir. 

---

63 
 
üçün, ipә bağlanmıĢ cisim üfüqi müstәvidә fırlandıqda (ip 
cismә  mәrkәzә  qaçma  qüvvәsi  ilә)  cisim  isә  ipә 
mәrkәzdәnqaçma ilә tәsir edir. 
Yerin,  planetlәrin,  peyklәrin  vә  göy  cisimlәrinin  öz 
orbitindә  vә  bir-birinin  әtrafında  һәrәkәti  iki  qanunun  - 
Cazibә 
vә  Mәrkәzdәnqaçma  qüvvәlәrinin  tәrkibi 
nәticәsindә  gerçәklәĢir.  Bu  iki  qüvvә  göy  cisimlәrini  öz 
orbitindә  saxlayır,  toqquĢmalarının,  sürtünmәlәrinin 
qarĢısını alır.