Qurilish ekologiyasi ” fanidan
Yüklə 0,64 Mb.
|
|
qonuni.
O’zbekiston Respublikasida 1988 yilga qadar yoki tabiatni muhofaza qilish Davlat qumitasi tashkil qilingunga qadar atrof muhitni muhofaza qilish buyicha boshqaruv va nazorat ishlari har bir tashkilot vakolatiga kiritilgan bo’lib, juda ham murakkab va bir biriga bog’liq bulmagan xolda amalga oshirilar edi. Tabiatni muhofaza qilish organlari bir tizimga birlashmagan, kupincha bir birlari funksiyalarini takrorlashar, kuch va mablaglardan foydalanish tarkok xolda bulib, oxir oqibatda tabiatni ximoya qilish ishlarining samaradorligi past edi. 14
ustidan ish ko’ruvchi organ bulib, tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish buyicha tarmoqlararo boshqaruv va davlat nazoratini amalga oshiradi. U uz funksiyasini maxalliy boshqaruv organlariga bog’liq bulmagan xolda bajaradi va tabiatdan oqilona foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, ishlab chiqarish korxonalari faoliyati va tabiiy resurslarini ximoya qilish buyicha texnik va iqtisodiy siyosat olib boradi. O’zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish tug’risida”gi qonuniga asosan, atrof muhitni muhofaza qilishni boshqarish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi, O’zbekiston respublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo’mitasi, Davlat boshqaruvining tegishli maxalliy organlari tomonidan amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi o’z mustakilligini e’lon qilgunga qadar, tabiiy resurslardan foydalanish va tabiiy atrof muhitni ximoya qilish buyicha ishlab chiqilgan me’yoriy xujjatlar, belgilangan xuquqiy tartib sobiq ittifoq qonunlariga asoslangan edi. O’zbekiston respublikasining mustaqillikka erishishi munosabati bilan va respublikaning ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabatlariga o’tishi tabiatdan foydalanish xuquqini tubdan o’zgartirdi. Tabiatni muhofaza qilishning xuquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘z aksini topgan. Konstitutsiyasining 50,54,55 va 100 –moddalarida fuqarolarning ushbu sohadagi xuquq va majburiyatlari, atrof –muhitga munosabat va boshqaruv tizimi bo‘g‘inlarining faoliyati belgilangan. Jumladan, 50 –moddada “Fuqarolar atrof tabiiy muhitga extiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdir”lar deyiladi. Asosiy qonunning 54 – moddasiga ko‘ra, jamiyatning iqtisodiy negizlaridan biri bo‘lgan mulkiy munosabatlar bozor iqtisodiyoti qonuniyatlariga mos ravishda e’tirof etiladi. Lekin mulkdor xohshiga egalik qilishi, foydalanishi va uni tasarruf etishi hech qachon ekologik muhitga, ya’ni atrof muhit holatiga zarar etkazmasligi kerak. Konstitutsiyaning 55 moddasiga muvofiq “Er, er osti boyliklari, suv o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir” deyilgan. Konstitutsiyaning 100 moddasiga banoan ilk bor shahar, tuman, viloyat maxalliy xokimyatlariga o‘z ma’muriy –xududiy bo‘linmalarida atrof muhitni muhofaza qilish vakolati topshirilgan. Huquqiy xujjatlar (O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qarorlari) Tabiatni muhofaza qilish qonunchiligi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi qonunlari ro‘yxati. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992 yil 8 dekabr №723- XII). 2. O‘zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni (1992 yil 9 dekabr № 754 –XII). 3. Tabiatni muhofaza qilish qonunchiligi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi qonunlari ro‘yxati. 4. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992 yil 8 dekabr №723- XII). 5. O‘zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni (1992 yil 9 dekabr № 754 –XII). 6. O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni (1993 yil 6 may № 837 –XII). 7. O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni (1996 yil 27 dekabr № 353 –I). 8. O‘zbekiston Respublikasining “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni (1997 yil 26 dekabr № 543 –I). 9. O‘zbekiston Respublikasining “Hayvonot dunyosini muhofa qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni (1996 yil 27 dekabr № 353 –I). 10. O‘zbekiston Respublikasining Er kodeksi (1998 yil 30 aprel) 11. O‘zbekiston Respublikasining o‘rmon to‘g‘risidagi qonuni (1999 yil 15 aprel) 15
favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni (1999 yil, 20 avgust) 13. O‘zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi qonuni (2000 yil, 25 may). 14. O‘zbekiston Respublikasining “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida”gi qonuni (2000 yil, 31 avgust) 15. O‘zbekiston Respublikasining “Chiqindilar to‘g‘risida”gi qonuni (2002 yil, 5 aprel) 16. O‘zbekiston Respublikasining “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to‘g‘risida”gi qonuni (2004 yil, 3 dekabr). Respublikamiz uz Mustaqilligini qo’lga kiritgandan keyingi eng yirik voqealardan biri tabiatni muhofaza qilish faoliyatining xuquqiy tamilanganligi bo’ldi. 1992 yil 9 dekabrda O’zbekiston respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida”gi qonuni q’abul qilindi. Bu qonun tabiiy muhit sharoitlarini saqlab qolishni, inson va tabiat o’rtasidagi munosabatlardagi muvozanatning bir tekis rivojlanishini, ekologik tizimlarni tabiiy majmuaalarini va ayrim ob’ektlarni muhofaza qilish maqsadida tabiiy resurslardan oqliona foydalanishni xuquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilab beradi va insonlarning yashash sharoitlarini yaxshilash xuquqini taminlaydi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonning ekologik munosabatlarini tartibga solishda Konistitutsiyada va tabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunidan tashqari, O’zbekiston respublikasining “Aloxida ximoya qilinadigan tabiiy xududlar to’g’risida”gi qonuni mavjud.(7 may 1993 yil). Bu qonun Respublika xududidagi umummilliy boylik xisoblangan tabiiy majmualar, sog’lomlashtirish maskanlari, madaniy, ilmiy, iqtisodiy ekologik nuqtai nazardan takrorlanmas va noyob xududlarni ximoya qilishning xuquqiy, ekologik, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini ta’minlaydi. Shuningdek, O’zbekiston respublikasining “Sanitar nazoratlar to’g’risida”gi qonuni (1992 yil 3 iyul), 1999 yil 20 iyun oyida esa O’zbekiston respublikasining “Er to’g’risida”gi qonuni q’abul qilingan. O’zbekiston respublikasining Oliy majlisining 1991 yil 20 noyabr va 1993 yil 7 may, hamda 1994 yil 23 sentyabr oylarida bu qonunga o’zgartirishlar va qushimchalar kiritilib, takomillashtirilgan variantlarda yerlardan foydalanishni tartibga solish, yerdan oqilona foydalanish va ularni ximoya qilish, tuproqlar unumdorligini oshirish, tabiiy muhitni saqlash va yaxshilash kabi vazifalarni amalga oshirish xuquqini ta’minlash ko’zda tutilgan. 1993 yil 6 mayda O’zbekiston respublikasining “suv va suvlardan foydalanish to’g’risida”gi qonuni q’abul qilingan. Bu qonunning vazifasi suvga bo’lgan munosabatlarni tartibga solish, axoli va xalq xo’jalik ob’ektlarida suv resurslaridan oqilona foydalanish, suvlarni ifloslanishdan, sifatini buzilishidan va kamayib borishidan ximoya qilish, ularga zararli ta’sir ko’rsatuvchi omillardan ogoxlantirish va bunga yo’l o’ymaslik, suv manbalari xolatini yaxshilash borasida korxonalarning xuquq va majburiyatlari belgilab berilgan. 1994 yil 22 sentyabrda O’zbekiston respublikasining “Er osti qazilmalari to’g’risida”gi qonuni q’abul qilingan. Uning vazifasi er osti boyliklaridan foydalanish va ularni ximoya qilish buyicha munosabatlarni tartibga solish va tugri yunaltirishdan iborat. 1996 yil 27 dekabrda O’zbekiston respublikasining “Atmosfera xavosini muhofaza qilish to’g’risida”gi qonuni q’abul qilingan. Qonun 30 moddadan iborat bulib, atmosfera xavosini muhofaza qilish to’g’risidagi qonun xujjatlari, fukarolarning xuquq va majburiyatlari, standartlar va meyoriy xujjatlar, xavo muhitiga zarar etkazganlik kabi moddalar mavjud. 1999 yil 14 aprelda O’zbekiston respublikasining “Ormon to’g’risida”gi qonuni q’abul qilingan. Unda respublika xududidagi o’rmonlarni ximoya qilish, ulardan foydalanishni tartibga solishni xuquqiy asoslari ishlab chiqilgan. Shunningdek, “Xayvonot va o’simliklar dunyosini ximoya qilish to’risidagi” qonunning to’ldirilgan varianti q’abul qilingan. Unda respublikada noyob yo’qolib borayotgan o’simlik va xayvonlarning ximoya qilishni va ulardan foydalanishni tartibga solishning xuquqiy asoslari belgilab berilgan. O’zbekiston xududida ov qilish va baliq ovlash tartibi O’zbekiston respublikasi Oliy kengashining 1993 yil 3 sentyabrdagi № 937-XIII va Vazirlar maxkamasining 1993 yil 15 16
va baliqchilik xo’jaliklari to’g’risidagi qaroriga asosan Vazirlar maxkamasi tomonidan 1991 yil 10 aprelda tasdiqlangan № 95 ko’rsatmasiga ko’ra hamda O’zbekiston respublikasi Davlat tabiatni muhofaza qilish qumitasining 1992 yil 8 iyun va 1993 yil 5 yanvardagi buyrug’iga binoan amalga oshiriladi. Xuquqiy dalolatnomalar bilan birga O’zbekiston respublikasida tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish soxasini tartibga solishga yo’naltirilgan qator xuquqiy asoslangan me’yoriy dalolatnomalar q’abul qilinganki, ularning barchasi bu soxadagi ishlarni tartibga solish uchun xizmat qiladi. Bularga quyidagilar misol bo’la oladi: xususiy mulk to’g’risidagi, kooperatsiya to’g’risidagi, ijara to’g’risidagi, korxonalar to’g’risidagi, olinadigan soliqlar to’g’risidagi, birlashmalar, tashkilotlar, joylarda davlat xokimiyati organlari to’g’risidagi fuqarolarni o’zini-o’zi boshqarish organlari to’g’risidagi, standartlashtirish to’g’risidagi xuquqiy meyoriy xujjatlar shular jumlasidandir. O’zbekiston respublikasida tabiatni muxofaz qilish va maxsus muhofaza qilinadigan tabiiy xududlar to’g’risidagi qonunlarning q’abul qilinishi munosabati bilan ishlab turgan xuquqiy asosga ega bo’lgan dalolatnomalarga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan. Bundan maqsad, ularni O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi va kursatib o’tilgan qonunlar talablariga muvofiqlashtirishdan iborat. Tabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunlarni xayotga tadbiq etish birinchi navbatda Davlat xokimiyati va boshqaruv organlari maxsus mas’ul organlar yuridik va fizik shaxslar tomonidan kompintensiya va qoidalarga asosan amalga oshiriladi. Tabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish masalalari O’zbekiston respublikasini ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksida tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish soxasidagi xuquqbuzarlik uchun ma’muriy javobgarlik meyorlari belgilangan. Ma’muriy kodeksda jinoyat turiga qarab turli miqdorda jarimalar to’lash va ma’lum xuquqdan maxrum qilish jazolari ko’rsatilgan. O’zbekiston respublikasi jinoyat kodeksining 4 bo’limi “Ekologiya soxasidagi jinoyatlar” deb yuritiladi. Jinoyat kodeksida ekologiya soxasidagi turli jinoyatlar uchun jarima muayyan xuquqdan maxrum qilish, mol-mulkni musodara qilish, axloq tuzatish ishlari, qamoq va ozodlikdan maxrum qilish choralari belgilangan. 1994 yil 22 sentbrda q’abul qilingan yangi “Ma’muriy javobgarlik to’g’risida” jinoiy, va jinoiy prosetsual kodekslar respublikada tabiatni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish ishlarida muxim rol o’ynaydi. Respublikada tabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunlar xalqaro xuquqiy meyorlarni xisobga olib tuzilgan va xalqaro tashkilot ekspertlari tomonidan baxolangan. Bu qonunlar respublikada ekologik barkarorlikni ta’minlash talablariga javob bera oladi. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|