Qurilish ekologiyasi ” fanidan

2.4. 

Ekologiya sohasida davlat boshqaruv organlarining vakolatlari.
Ekologiya sohasida davlat boshqaruv organlarining vakolatlari deganda, ularning shu 
sohadagi faoliyatlarining alohida turlari tushunilishi lozim.
Ekologiya sohasida davlat boshqaruv organlari quyidagi vakolatlarni amalga 
oshiradilar:
Tabiiy resurslarni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish bo`yicha me'yoriy 
hujjatlarni qabul qilish yo`li bilan davlat organlari qonun va hukumat qarorlaridagi qoidalarni
yanada rivojlantiruvchi va detallashtirilgan idoraviy normativ hujjatlar qabul qiladilar. 
Masalan, O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksida yer solig`iga oid me'yorlar kiritilgan
va uning 99-moddasiga muvofiq, yer soliq stavkalari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 


Mashkamasi tomonidan belgilanadi. Bundan tashqari yer solig`ini hisoblash va undirish 

bo`yicha munosabatlar O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qimitasi 

tomonidan 2002- yil 21- yanvarda tasdiqlangan va Adliya vazirligida 27- mart 2002- yil, 1118
raqam bilan davlat ro`yxatiga olingan “Yer solig`ini hisoblash va to`lash tartibi to`g`risida”gi 
Yo`riqnoma bilan tartibga solinadi. Idoraviy me'yoriy hujjatlar asosan me'yoriy hujjatlarda
texnik va tabiiy fanlar talablarini kiritish lozim blganda qabul qilinadi. Bunday yo`riqnomalar 
geologiya va konlardan foydalanish sohasida ko`p qabul qilingan.
Davlat organlari atrof tabiiy muhitning muhofazasini ta'minlovchi normativlarni qabul 
qiladilar. Bularga: suvda ifloslantiruvchi moddalarning yo`l qo`yiladigan darajada to`planishi;
atmosfera havosida ifloslantiruvchi moddalar va biologik organizmlarning yo`l qo`yiladigan 

---

21
darajada to`planishi, fizikaviy omillar atmosfera havosiga akustik, elektromagnit, 

ionlashtiruvchi va boshqa zararli ta'sir ko`rsatishning yo`l qo`yiladigan darajalari kiradi.
Ekologik standartlash orqali asosan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning ekologik 
talablarga javob berishi belgilanadi. O`zbekiston Respublikasining “Standartlash to`g`risida”gi
qonunining 8-moddasida Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi va Sog`liqni saqlash 
vazirligi standartlash organlari sifatida belgilangan va ular ekologik standartlashni amalga
oshiradilar. 
O`zbekiston Respublikasining “Sertifikatsiyalash to`g`risida”gi va "Tabiatni muhofaza
qilish to`g`risida"gi qonunlariga muvofiq, ekologik sertifikatsiyalash sertifikatsiya qilinadigan 
mahsulotni belgilangan ekologik talablarga muvofiqligini aniqlash bo`yicha faoliyatdir. Ushbu
qonunning 5-moddasiga muvofiq, ekologiya sohasidagi davlat organlarini va boshqa yuridik 
shaxslar ekologik sertifikatsiya qilish uchun O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi O`zbekiston Davlat standartlash, metrologiya va sertifikatsiya markazi organlarida 
akkreditatsiyadan o`tadilar, ya'ni ushbu faoliyatni amalga oshirish bo`yicha ruxsat beriladi.
Tabiiy obyektlar to`g`risida ma'lumot yig`ish maqsadida davlat organlari ularning 
davlat hisobini amalga oshiradilar. Ushbu vakolat orqali tabiiy obyektlarning son va sifat
ko`rsatkichlari, ya'ni ularning miqdori, tarqalganligi, joylashgan joyi va boshqa tavsiflari 
aniqlanadi. Tabiiy obyektlarni davlat hisobi tabiiy obyektlarning monitoringi (ularni kuzatish),
inventarizatsiya yoki foydalanishni riyxatga olish yo`li bilan amalga oshiriladi.
Tabiiy resurslar davlat kadastrlarini yuritishdan maqsad tabiiy obyektlar haqida to`g`ri
va tiliq ma'lumotlar olish, ularning holatini aniqlashdan iborat. Tabiiy obyektlarning miqdori va 
sifati, ularning huquqiy, tabiiy, xo`jalik holati, foydalanish darajasi to`g`risida ma'lumotlar
tizimi tabiiy obyektlar kadastrlari deb nomlanadi. Tabiiy obyektlar kadastrlari har bir tabiiy 
obyekt yuzasidan alohida yuritiladi va ularni yuritish tartibi qonun hujjatlarida belgilanadi.
Masalan, davlat yer kadastrini yuritish bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 15-
moddasi, “Davlat yer kadastri to`g`risida”gi qonuni, Vazirlar Mahkamasining 1998- yil 31-
dekabrdagi 543-sonli qarori bilan tasdiqlangan Davlat yer kadastri yuritish tartibi to`g`risida 
Nizomi va Yer resurslari bo`yicha Davlat qo`mitasi hamda Vazirlar Mashkamasi qoshidagi
Geodeziya, kartografiya va davlat kadastri Bosh boshqarmasi 1999 –yil, 30 -martda tasdiqlagan 
va Adliya vazirligi tomonidan 1999 –yil 27-mayda 736-raqam bilan ro`yxatga olingan ”Yer
uchastkalarga bo`lgan huquqlarni davlat ro`yxatiga olish tartibi to`g`risida”gi yiriqnoma 
qo`llaniladi.
Tabiiy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash bu vakolatli organlarning davlat 
mulki bo`lgan tabiiy resurslarni davlat nomidan tasarruf etib, ulardan foydalanishni tashkil
etishdan iborat. Ushbu vakolatni amalga oshirish yo`li bilan davlat organlari tabiiy resurslarni 
foydalanishga ajratib beradilar va qaytarib oladilar. Yer uchastkalarini egalikka, foydalanishga
va ijaraga berish to`g`risida qarorlarni O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 4-7, 23-
moddalariga muvofiq, Vazirlar Mahkamasi, mahalliy hokimiyat organlari qabul qiladilar.
Suvlardan maxsus foydalanish bo`yicha ruxsatnomalar Tabiatni muhofaza qilish davlat 
qo`mitasi organlari tomonidan beriladi (O`zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan
foydalanish to`g`risida”gi qonunning 27-moddasi). O`rmonlardan foydalanish huquqi esa 
o`rmon xo`jaligi davlat organlari yoki ular vakolat bergan o`rmon xo`jaligi korxona, muassasa
va tashkilotlari tomonidan beriladigan ruxsatnomalar asosida vujudga keladi (O`zbekiston 
Respublikasining “O`rmon to`g`risida”gi qonunning 20-moddasi). Tabiiy resurslarni
foydalanishga ajratib berish huquqiga ega bo`lgan organlar boshqa davlat va jamoat ehtiyojlari 
uchun, ekologik talablarni buzganlik uchun hamda qonun hujjatlarida belgilangan boshqa
asoslarga ko`ra shunday foydalanishni bekor qilishlari mumkin. 
Davlat organlarining tabiiy resurslarni hududiy joylashtirish vakolati tabiiy
resurslardan foydalanishga berish to`g`risidagi qarorlarni amalga oshirishga qaratilgan. Tabiiy 
resurslarni hududiy joylashtirish yer tuzish, o`rmon tuzish, qishloq xo`jaligining tabiiy
moslashuvi jihatidan yerlarni rayonlashtirish yo`li bilan amalga oshiriladi. Masalan, yer tuzish 
ishlari orqali foydalanish huquqini olgan yuridik va jismoniy shaxslarga yer uchastkalari joyida
(naturada) ajratilib, chegaralari belgilanib beriladi. Tabiiy resurslarni hududiy joylashtirishga 

---

22
maxsus vakolatli organlar bo`lmish Yer resurslari davlat qo`mitasi, Sanoatda va konchilikda 

ishlarni bexatar olib borilishini nazorat qilish agentligi, o`rmon xo`jaligi organlarining
vazifasiga kiradi. Ammo suv va hayvonot dunyosiga nisbatan mazkur vakolat amalga 
oshirilmaydi.
Ekologik nazorat vakolati tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza 
etilishi ustidan kuzatuv va tekshiruvlar orqali amalga oshiriladi. Ekologik nazoratni umumiy va
maxsus vakolatga ega bo`lgan davlat organlari olib boradilar. Bugungi kunda ekologik nazorat 
to`g`risida me'yoriy hujjat bo`lmasa ham, uni amalga oshiradigan organlarning vakolatlari
“Tabiatni muhofaza qilish to`grisida”gi qonunda, Yer kodeksida, tabiiy resurslar to`g`risidagi 
boshqa qonunlarda hamda Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, Yer resurslari, geodeziya,
kartografiya va davlat kadastri davlat qo`mitasi, Sog`liqni saqlash vazirligi, Sanoatda, 
konchilikda va kommunal sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish
Inspeksiyasi, qishloq va suv xo`jaligi vazirligi to`g`risidagi nizomlarda o`z aksini topgan. 
Bundan tashqari, ekologik nazoratni amalga oshirish O`zbekiston Respublikasining “Xo`jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to`g`risida”gi 1998 –yil, 24 -
dekabr qonunning talablariga, shu jumladan ushbu qonunning 10-moddasi birinchi qismida
ko`zda tutilgan tekshirishlar davriyligiga rioya etilishi lozimdir.