Qurilish ekologiyasi ” fanidan


 Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish prinsiplari va manbalari



Yüklə 0,64 Mb.
səhifə17/81
tarix19.12.2023
ölçüsü0,64 Mb.
#186304
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   81
Hayot faoliyati xavfsizligi-fayllar.org

2.6. Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish prinsiplari va manbalari.
Biz yuqorida ta’kidlaganimizdek, har bir huquq sohasi jamiyatdagi muayyan 
munosabatlarni tartibga solishda aniq qoida-prinsiplarga yondashadi. Milliy qonunchilikni
ishlab chiqish va shakllantirishda bu prinsiplar har bir millat yoki davlatning ijtimoiy, iqtisodiy, 
siyosiy, ma’rifiy-madaniy, milliy holati va an’analariga asoslangan tarzda belgilansa, xalqaro
huquqda esa ikki va undan oshiq millat, xalq yoki davlatlarning umumiy manfaatlariga, inson 
huquqlariga yondashadi.

Xalqaro prinsiplar xalqaro hamjamiyat tomonidan e’tirof etilgan xalqaro huquq 

sub’yektlarining boshqaruv qoidalari.

Xalqaro ekologik prinsiplar xalqaro hamkorlik ishtirokchilarining, ya’ni 

sub’yektlarining, atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va xalqaro Ekologiya huquqi 

ob’yektlaridan foydalanish borasidagi munosabat qoidalari. Bu qoidalar xalqaro huquq
normalari zaminida yotishi va o‘zaro munosabatlarni huquqiy me’yorlash va huquqiy 
mexanizmni ishlab chiqishda yo‘nalish beruvchi ko‘rsatma tarzida xizmat qilishi kerak.
BMT Nizomining 2-moddasida ko‘rsatib o‘tilgan va uning hamma a’zolari uchun 
majburiy hisoblangan xalqaro munosabat prinsiplari xalqaro ekologik prinsiplarning asosi
hisoblanadi. Xalqaro ekologik prinsiplar Stokgolm, Rio-de-Janeyro, Yoxannesburg 
konferensiyalarining deklaratsiyalarida, Yevropada xavfsizlikni ta’minlashning yakuniy
Xelsinki hujjatida va Umumjahon tabiat Xartiyasida va shu kabi xalqaro huquq manbalarida 
o‘z aksini topgan.
Xalqaro ekologik-huquqiy prinsiplarning asosiylari quyidagilardan iborat: 


1. Tabiiy resurslarga davlat suverenitetligi. Bu prinsip BMT Bosh Assambleyasining
1962-yil 14-dekabr «Tabiiy resurslarga nisbatan ajralmas suverenitet», so‘ngra, Stokgolm 
(1972) konferensiyasining deklaratsiyalarida o‘z ifodasinu topgan. Mazkur prinsipga binoan
har bir xalqaro huquq sub’yekti xalqaro munosabatlarda o‘z tabiiy boyliklaridan foydalanish va 
ularni muhofaza qilishni milliy qonunchilik asosida olib borish huquqiga ega, ya’ni har bir
mustaqil davlat uchun o‘z tabiiy boyliklarini nafaqat egallash, foydalanish, balki tasarruf qilish 
huquqidan to‘la foydalanish imkoniyati ochib berildi.
2. Davlatlar oz yuridiksiyasidan tashqaridagi atrof-muhitga zarar yetkazmaslik. Bu 
prinsip XX asrning 60-yillarida oddiy bir xalqaro huquq me’yori sifatida ishlatilgan bo‘lsa,
1972-yil Stokgolm konferensiyasida xalqaro ekologik hamkorlikning asosiy qoidalari toifasiga 
kirgazildi. BMTning Nizomiga binoan har bir davlat yoki xalqaro huquq sub’yekti o‘z hududi
yoki nazorat doirasidagi harakatlari o‘zga hudud yoki davlat nazorat doirasida turgan 
hududlarga zarar yetkazmasligi kerak va bu uchun ular javobgardirlar. Bunga misol qilib
Tojikistondagi alyumin zavodining shimoliy Surxondaryoga keltirayotgan zararini olsak 
bo‘ladi. Ifloslanish normasi ruxsat etiladigan me’yordan 7,2 barobar ko‘pdir.
3. Insonlarning ekologik huquqining afzalligi. Bu prinsip bevosita inson huquqlaridan 
biridir. Chunki Yer yuzidagi barcha insonlar, ularning irqiy, milliy, diniy, ijtimoiy kelib
chiqishidan qat’i nazar yashash huquqiga egadirlar. Yashash huquqi esa inson huquqlarining 
birlamchi omilidir. BMT Nizomining uchinchi xat boshi 1-moddasiga binoan xalqaro
hamkorlikni davlatlar «inson huquqlari va erkinliklarini hurmat qilishlari va ularni 
rag‘batlantirishni rivojlantirishlari» asosida olib borishlari kerak1.


24
4. Hamma bosqichda ekologik nazoratlash prinsipi yuqorida sanab o‘tilgan xalqaro-


huquqiy qoidalarni amaliy tatbig‘ini kuzatib borish va kafolatlovchi institutlar tizimini
yaratishni talab qiladi. Agarda xalqaro ekologik hamkorlik me’yorlarining amaliy tatbig‘i uning 
qatnashchilari yoki uchinchi bir vakolatli idoralar tomonidan nazorat qilinmasa, har qanday
xalqaro hujjat deklarativ ko‘rinishda namoyon bo‘ladi va ular qog‘ozda qolib ketadi. Bunday 
xalqaro nazorat institutini universal tarzda BMTning EKOSOS, YUNEP, YUNESKO, TMXI,
JSST, XDK, MAGATE kabi umumiy yoki maxsus masalalar bo‘yicha tuzilgan tashkilotlar 
yoki regional tarzdagi — OBSE, ADA, ABT, ADT, ASEAN kabi tashkilotlar tomonidan olib
borilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Bizning fikrimizcha, Markaziy Osiyo mintaqasida maxsus vakolatli davlatlararo ekologik
tashkilotni tuzish (masalan, «Turkiston — bizning uyimiz», «Turk ekonazorat», «Turkistonda 
ekologik xavfsizlik») va uning qoshida ishtirokchi davlatlardan nazorat, tergov va sud
organlarini barpo etish zamon talabidir. 
5. Ekologik axborot almashuvi erkinligi prinsipi xalqaro hamkorlik qatnashchilaridan o‘z
milliy chegaralarida yuz berayotgan atrof tabiiy muhitning salbiy o‘zgarishlari haqida vaqtida 
axborot berib borishni nazarda tutadi. Chunki ekologik jarayonlar ma’muriy chegarani «tan
olmaydi» va ular qo‘shni mamlakatning ekologik xavfsizlik darajasiga salbiy ta’sir etishi 
mumkinligini e’tirof etadi. O‘z paytida va tezkor olingan axborot ekologik xavfning oldini
olishi va uni birgalikda yoki xalqaro hamjamiyat yordamida bartaraf qilish imkonini beradi. 
6. Ozaro ekologik konsultatsiyalash prinsipi bundan oldingi axborotlash prinsipining
davomi. Konsultatsiyalash yoki maslahatlashish prinsipi yuzaga kelgan ekologik inqiroz 
holatining keng yoyilishining oldini olish va uni bartaraf qilishning xalqaro strategik maqsad va
taktik vazifalarini aniqlab olish, unga qarshi kurashishning chora-tadbirlar ko‘lami va yo‘llarini 
aniqlashtirishga imkon beradi.
7. Ekologik inqirozli holatda davlatlarning ozaro yordam korsatish prinsipi davlatlarning 
o‘zaro gumanitar yordam ko‘rsatish va oqibatda o‘z milliy xavfsizligini ta’minlashga
qaratilgan harakatlar toifasiga kiradi. Markaziy Osiyoda vujudga kelgan «Orol muammosi»ni 
hal qilishda 100 dan ziyod davlat yoki nodavlat tashkilotlarning ishtirok etishi va keyingi 10 yil
mobaynida ularning yuz millionlab AQSH dollari miqdorida bizlarga moddiy yordam 
ko‘rsatishlari bunday olijanob prinsipni amalda qo‘llanilayotganiga dalil bo‘la oladi.
8. Huquqiy-ekologik nizolarni tinchlik bilan hal qilish prinsipi xalqaro huquq sub’yektlari 
orasida ushbu nizolar orqali atrof tabiiy muhitga yanada ko‘proq zarar yetkazuvchi «sovuq
urush»larning yoki harbiy to‘qnashuvlarning oldini olishga qaratilgandir. Zamon talabi — har 
qanday salbiy jarayonlarni diplomatik vositalar orqali hal qilish va davlatlarning butun
kuchini har qanday urushlarga emas, balki insonlarga xavf solayotgan ekologik inqirozlarga 
sarf qilishlarini da’vat qilishidir.
9. Ekologik muammolarni barqaror rivojlanish orqali hal qilish. Bu prinsip Rio—92 
Konferensiyasining deklaratsiyasida o‘z aksini topgan bo‘lib, u davlatlar va regionlar
miqyosida ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy muammolarni ekologik muammolar bilan bir paytning 
o‘zida kompleks yechishni talab etadi.
Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish manbalari — moddiy nuqtai nazardan 



Yüklə 0,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin