Tabiiy atrof-muhit bilan o‘rab olingan qurilish ob’ekti ta’sirining barcha
murakkabliklarini qaytaruvchi tizim tabiiy texnikaviy deb ataladi.Ushbu tizimning
texnikaviy qismi bino va inshootlar va boshqa tashkil etuvchilari esa tabiiy, aniq, geologik
muhit (tog‘ jinslari, yer osti suvlari, biota) hisoblanadi. Qurilishni loyihalash masalasi shundan
tashkil topganki, ushbu har xil turdagi (tizim osti) materiallardan yagona tabiiy texnikaviy
tizimni yaratishdir.
Tabiiy texnikaviy tizim – bu geologik muhit qismi bilan maydonda uning ta’siri
yagona muxandislik inshootlari tizimidir.
So‘nggi paytlarda qurilish jarayonining tavsifi uchun ko‘pchilik “qurilish ob’ektining
hayotiy davri” terminini ishlatishadi, buning ostida xronologik ifodalangan ketma-ketlik
bosqichlarida uning yaratilishi va utilizatsiyasi
9
tushuniladi.
Qurilish ob’ektining hayotiy davri bosqichlarining ketma-ketlikda ajratilishi
mamlakatimizda ISO xalqaro standartlarni joriy etilishi boshlanishi bilan bog‘liqdir. Bunda
qurilish ob’ektini loyihalashdan utilizatsiyagacha (xalqaro ISO 14040 qarang) barcha hayotiy
davri bo‘yicha qurilish mahsulotlarini oldinga harakatlanishidan majburiy tezkor nazoratni
yaratish ko‘zda tutiladi. Qurilish ob’ektining hayotiy davri atrof-muhitga ta’sirida ekologik
sharoitni baholash ISO 14042 standartda ifodalangan. Qurilish ob’ektining hayotiy davrini
alohida bosqichlarga ajratilishining maqsadga muvofiqligi, ushbu davrni bitta tashkil etuvchisi,
ya’ni qurilish materiallarini ishlab chiqarish misolida keltirish mumkin. Xorijiy mutaxassislar
ma’lumotiga ko‘ra, qurilish materiallarining hayotiy davrini baholashga qurilish
materiallarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan tabiiy xom-ashyoni qazib olish jarayonida
atrof-muhitga ta’sirini ekologik baholash, uning ishlab chiqarilishining ekologik xavfsizligini
baholash, qurilish materialining xossasi va tarkibini baholash kirishi zarur, shuningdek uni
qayta ishlash va ob’ektda utilizatsiya qilishda takroran ishlatilishiga imkoniyat bo‘lishi lozim.
Qurilish faoliyatining ta’siri ostida tabiiy sharoit va tabiiy majmualar o‘zgarishi
jarayonlaridagi to‘plam qurilish texnogenezi nomini olgan.
