Qurilish ekologiyasi ” fanidan

8-mavzu: Qurilish ekologiyasi 
Reja: 

1.Qurilish ekologiyasining rivojlanish tarixi. 

2.Qurilish ekologiyasining asosiy yo‘nalishlari. 

Tayanch iboralar: Barqaror rivojlanish, binolar, biologik jarayonlar, konstruksiyalar,
qonun va qoidalar, qurilish mutaxassislari, qurilish ekologiyasi, materiallar, resurslar, sanoat 
tarmog‘i, tabiiy atrof-muhit, texnologiyalar, ekologik monitoring, ekologik muvozanat,
ekotizimlar. 
8.1. Qurilish ekologiyasining rivojlanish tarixi. 
Ekologiya tizimlari, yaratilgan muhitni atrofdagi dunyoda o‘rganish uchun ularning 
me’yoriy ufqlaridan ko‘prog‘iga erishganligini, quruvchilarning jasorati deb tan olishadi.
Qanday qilib bizga ekologiya jarayonlarining bilimlari imoratlarning hayot davrini dinamik 
yo‘llardagi muhitning binolarini qurish va qayta ishlashi bilan yaxshiroq sozlashga yordam
berishi mumkin? Ekologlar tabiatshunos olimlarning e’tiborini molekulalardan biologik 
hujayralarga, organizmlarga, aholiga, jamoalarga, manzaralarga, biosferaga jalb qilish uchun
o‘tgan yarim asr davomida shunga o‘xshash kurashni olib borishmoqda. Mutaxassislar doimo 
bir-birlarining nuqtai nazarlarini asli holga qaytarib, yana yangilanishini xohlashadi.
Faoliyatning atrof muhitga qanday moslashayotganini baholash masalasi oson va yanada 
qiyindir. Bu osonlashmoqda, chunki bo‘lib o‘tgan bir qator krizislar insonlarning uylariga
zararli oqibatlarni olib kelganidan so‘ng, insonlar yanada ko‘proq atrof-muhitni tushunib 
yetishishni xoxlashmoqda. Aslidan ko‘ra, ajablanish va noaniqlik muqarrar tuyulgan nuqtadan
yaqinroq ko‘rilganda, bu yanada murakkab tasvirni ko‘rsatadi va shuning uchun ham qiyindir. 
Ko‘pchilik harakat qilish kerak, deb hisoblashi haqida fan bizga ishonch bera olmasligi
mumkin. Ammo bu bizga, bizning savollarimiz va bizning harakatlarimizni yanada dono yo‘l 
bilan dinamik va murakkab biosferamizni tadqiq qilishimiz kerakligini shaklantirishda yordam
beradi. Bu zamonni qiyofasi nima? Biz biologik murakkablikni o‘sib borayotgan o‘rnini 
ko‘proq tan olganimiz sari sanoat uskunalarining ahamiyati yo‘qolib bormoqda. Qanday qilib
biz materiallar, oziq moddalar, suv va energiya davrlarining to‘qimasidagi millionlar 
organizmlar, biologik turlar va jamoalarning o‘zaro aloqasini tunishni boshlashimiz mumkin?
Amerika va Angliya (Charles J. Kibert, Jan Sendzimir, G. Bradley Guy) ekologlari bu masalani 
tizimlar nuqtai nazaridan muhokama qilishadi. Ular bizga bu g‘oyalarni inson bosh panasini
yaratish, foydalanishga tiklash va hayotga qaytarish jarayonini boshqarishda ishlatishni taklif 
etishni o‘rniga, tizimlar (ekologik va boshqalar) qanday qilib qurilish va vayrona bo‘lish
davrida saqlanib qolishi haqidagi fikrlar xilma-xilligini taklif etishadi
1
.

Quyidagi ekolog olimlar fanlar tizimidagi tabiiy va inson tizimlarini tushunishni 

qo‘llanishiga noyob tajribani olib kirishdi.

N.T.Odum meteorologiya va geokimyodan boshlab, bugun ekologiya tizimlari atalmish 
fanga asoslarni solgan. N.T.Odum “...oxirgi ellik yil davomida tizim fikrlashiga qanday
intizomlarni kiritmaganini bilish talabchan topshiriq bo‘lardi.” deydi. Oddiylik va ravshanlik 
bilan orasta ishlaydigan yondashishga to‘qnashayotgan ko‘p sohalar bir avlod ekologlar
taraqqiyoti uchun fundamental bo‘lib, chuqur va har tomonlama tushunishni aks ettiradi. 
Jeyms Key qanday qilib, tizimlar o‘z tuzilmalarini turli sifat energiyalarning oqimlari va
qayta aloqalari funksiyasi sifatida rivojlantirishi haqidagi nazariyani ilgari surishi uchun 
ishlamoqda va bunday g‘oyalarni tajribaga asoslanib boshqarishdagi hududiy yerlarni
rivojlantirishda qo‘llaydi.
1
Charles J. Kibert, Jan Sendzimir, and G. Bradley Guy (Edited by 2003) Construction ecology: 

nature as the basis for green buildings. London and New York p. 303. (p. 29-35)

---

52
Tim Allen tizimlar qanday rivojlanishi va o‘zgarishi haqida test sifatida o‘simliklar 

ustida tajribalar olib borgan va ko‘p korxonali (ko‘p darajali ko‘rsatkich) tizimlar tuzilmasini
tushuntirish uchun shajara (iyerarxik) nazariyasini rivojlanishiga yetakchi homiy bo‘lgan. 
Garri Peterson olov qanday qilib o‘rmon landshaftining naqshlarini shakllantiradi va
qanday qilib hayvonlar naqshlarga javoban harakatlanishining g‘oyasini tekshirish uchun 
kompyuter modellashtirishni ishlatadi. Uning modellashtirish ishi Floridadagi (AQSh) uzun
bargli qarag‘ay o‘rmon tajribaga asoslanib boshqaruvning turli g‘oyalari uchun sinov maydoni 
bo‘lgan.