Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Qurilish ekologiyasining aniqlanishi
2

. Sun’iy atrof-muhitning qurilishi va
foydalanishi tabiiy atrof-muhitga iqtisodiyotdagi o‘rniga qaraganda nomutanosib ta’sir 
o‘tkazadi. Garchi bu AQShning yalpi ichki mahsulotining 8% tashkil etsa ham, qurilish
sohasida qazib chiqarilgan materiallarning 40% sarflaydi. Umumiy yerga ko‘miladigan 
chiqindilarning uchdan birini chiqaradi va o‘zining ishi uchun milliy energiya iste’molini 30%
tashkil etadi. Sanoat sohasining muvozanatini saqlash manbalari ishlatish yo‘llarining 
fundamental
o‘zgarishlarga va qurilish faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydigan sanoat 
jarayonlarining chiqindilariga taalluqli past tan narxli mahsulotlarga bog‘liqdir. Qurilish boshqa
sanoat turlari kabi tabiiy tizimlarning metapolic xatti-harakatini kuzatishdan yutib, 
muvozanatni saqlash elementlarining murakkab yig‘indisining xususiyati bo‘ladi. Tabiatni o‘z
sanoati uchun o‘rganayotgan, paydo bo‘layotgan sanoat ekologiyasining sohasi sun’iy atrof-
muhitni yoki muvozanatli qurilishning ma’nosini anglash qobiliyatini beradi. Bu kitob qurilish
sohasini va materiallarni qo‘llab-quvvatlaydigan, muvozanatni ideallariga yaqinroq qilish 
uchun bizga tabiiy va sanoat ekologiyasidan tashkil topgan qurilish ekologiyasi tushunchasini,
sanoat qurilishlarining turlarini taklif etadi. Bundan tashqari qurilish ekologiyasi bizni hamma 
narsalar bilan ta’minlaydigan tabiiy tizimlarni o‘zi chiga oladigan yirik masshtabli biohududiy
“yashil infratuzilma”ni o‘z yo‘lida ichiga oladigan simbiotik, sinenergetik, sun’iy atrof-muhit, 
tabiiy atrof-muhitning keng qamrovli aloqalarini o‘z ichiga oladi.
Ekotizimlar inson faoliyatini muvozanatli yo‘lga o‘tkazishda juda muhim namuna 
sifatida manba bo‘ladi. Jumladan:
tabiiy jarayonlar ko‘proq davriy bo‘ladi; 

quyosh nurlari energiyasining oqimidan va organik omborlardan ishlaydi; 

pastgi qismlarning funksiyalarining bajarilishini turli tusga kiritib, har bir 

chegaradagi eguvchanlikni qo‘llab-quvvatlaydi;

turli xil chegaralardagi funksiyalarni ortig‘i bilan bajarib, har bir chegaradagi 

muvozanatni qo‘llab-quvvatlaydi;

murakkab jamoalarning kooperativ aloqalarini rivojlantirib, materiallarning samarali 

foydalanishini qo‘llab-quvvatlaydi;

tashqi atrof-muhitning o‘zgarishlariga javoban moslanuvchan va taraqqiy etish 

uchun yetarli turli xil ma’lumotlarni hamda funksiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Inson faoliyati sanoatning quyi tizimiga tabiiy tizimlarni loyihalashtirish tartiblarini 
qo‘llanilishining turli xil yo‘llarini ko‘rib chiqadi. Tiklanmaydigan resurslardan foydalanishga
asoslangan iqtisodiyotning harakatlanishini qayta loyihalashtirishni olib boradi.
Sanoat tizimlarini rejalashtirish ekologik tizimlarning modellarini moslashishiga asos 

bo‘lib, shakllanayotgan sanoat ekologiyasi yangi-yangi intizomdir. Ekologik sanoatning

xususiyatlarini tasvirlaydigan sanoat simbiozini
3
, atrof-muhitning dizaynini, sanoat 

metabolizmini, ekologik toza ishlab chiqarishni, ekologik samaradorlikni va boshqa yangi

terminlarni o‘z ichiga olish uchun oxirgi izlanishlarda sanoat ekologiyasi qayta ko‘rilib 
kengaytirilmoqda. Texnologik vositalardan yana ham kengroq foydalanish uchun hozirgi
mavjud sanoat chiqindilarining oqimini boshqa sanoat jarayonlariga manba sifatida ishlatish 
2
Charles J. Kibert, Jan Sendzimir, and G. Bradley Guy (Edited by 2003) Construction ecology: 

nature as the basis for green buildings. London and New York p. 303. (p. 5-12)

3

Симбиоз – икки хил организмнинг муайян бир муҳитда бир-бирига фойда ёки зарар

келтириб, бирга яшаши. 

---

53
uchun sanoat simbiozi ekotizimni kuzatishdan hosil bo‘lganlarni dars mashg‘ulotlarida 

foydalanishga e’tibor qaratadi. Mahsulot materialining tarkibiy qismlarini qayta ishlatish va
ishlashda paydo bo‘layotgan intizom, atrof-muhitni rejalashtirish inson loyihalashtirish 
jarayonini o‘zgartiradi. Manbalarni ishlatish foydaliligini ko‘paytirishni ko‘zlab, manbalarni
ishlatish va sanoat chiqindilarini ishlab chiqarish haqida tushunchalarni olish uchun sanoat 
metabolizmi sanoatning kirish, jarayon va chiqishlarini ko‘radi. Materialllarni ishlatishning